OR.C.A.: 'Niemand wordt beter van nepstatuten'

De media brachten onlangs het verhaal van Roemenen die in Marche-en-Famenne al maanden werkten aan de bouw van een nieuwe gevangenis, zonder loon te ontvangen. "Dit voorbeeld zegt het voor ons helemaal," zegt Jan Knockaert van OR.C.A.

Werknemers die bij de Organisatie voor Clandestiene Arbeidsmigranten aankloppen, werken vaak tien uur per dag of meer voor een mager loon, meestal gevangen in een schijnzelfstandigenstatuut. Omdat dat nu eenmaal hun enige optie is, met de door de overheid ingebouwde rem op het vrij EU-verkeer van werknemers.

Youri is een Bulgaarse jonge man van 22 jaar. Hij kwam naar België om te werken, maar ontdekte dat hij hier heel moeilijk legaal aan de slag kon: de Belgische wet legt nog steeds beperkingen op aan Roemenen en Bulgaren die in België willen komen werken. Met het zelfstandigenstatuut kon het wel.

Youri werkte in een garage waar hij amper werk kreeg, en dan nog voor vijf euro per uur; hij was een schijnzelfstandige. Van dat geld moest hij ook zijn socialezekerheidsbijdrage voor zelfstandigen betalen, maar dat wist hij niet. Beetje bij beetje bouwde hij een schuld van 3.150 euro op bij de sociale zekerheid voor zelfstandigen. Wanhopig geworden kwam Youri uiteindelijk terecht in de prostitutie, om zijn schuld af te betalen en te kunnen overleven.

België creëerde probleem zelf
Op 20 september kaartte Jean-Claude Heirman, directeur-generaal van de Sociale Inspectie, het probleem van de 'frauduleuze EU-migranten' aan. Hij had het specifiek over Bulgaarse en Roemeense schijnzelfstandigen. OR.C.A stelt met ontgoocheling vast dat de belangrijkste oorzaak van het probleem niet wordt genoemd. Met name dat Bulgaren en Roemenen slechts beperkt toegang hebben tot onze arbeidsmarkt. De toegang openen en jobbegeleiding toelaten zijn voor OR.C.A twee effectieve en positieve sleutels om de problemen constructief aan te pakken.

Op 1 januari 2007 werden Roemenië en Bulgarije lid van de Europese Unie (EU). Er werd vuurwerk afgestoken, we kregen beelden van feestende mensen in de straten van Boekarest en Sofia. Ook België stemde in met de toetreding. Maar uit angst voor een 'massale immigratiegolf' op onze arbeidsmarkt werd het vrij verkeer van werknemers - een van de pijlers waarop de EU is gebouwd - voor Roemenen en Bulgaren nog even aan banden gelegd. Die mogelijkheid was al ingebouwd op Europees niveau toen in 2004 de eerste nieuwe lidstaten uit het oude Oostblok toetraden tot de EU.

De toegang tot de Belgische arbeidsmarkt werd strikt beperkt en gereglementeerd voor werknemers. Wie in loondienst wil werken, kan dat alleen in beroepen uit een lijst knelpuntberoepen. Werkgevers moe­­ten eerst papierwerk verrichten om een arbeidskaart B voor hun werknemers te bekomen. Met die arbeidskaart kan de werknemer niet of nauwelijks van werk of werkgever veranderen. Ze kunnen ook geen beroep doen op de diensten van Actiris (arbeidsbemiddeling en opleiding, red.). De toegang tot de legale arbeidsmarkt wordt zo ernstig bemoeilijkt. Omdat de verblijfsvergunning van een werknemer afhangt van één werkgever, krijgt die bovendien een ongezonde macht over zijn werknemers. OR.C.A is de voorbije zeven jaren getuige geweest van heel wat verhalen over misbruik.

Het zelfstandigenstatuut daarentegen kon België volgens de Europese regels niet aan banden leggen. Door het sterk gereglementeerde en beschermde werknemersstatuut moeilijk toegankelijk te maken, en de deur naar het minder gere­glementeerde zelfstandigenstatuut wijd open te zetten, creëerde België zelf alle gelegenheid voor het misbruik dat nu wordt aangeklaagd.

Welke reglementering?
Roemenen en Bulgaren doen dan ook massaal een beroep op dit zelfstandigenstatuut. Heel vaak gaat het inderdaad om schijnzelfstandigen. Niet omdat mensen daar zelf zoveel bij te winnen hebben, maar omdat het hun enige optie is. In de praktijk blijken heel wat Roemenen en Bulgaren helemaal niet op de hoogte van de hele reglementering. De (feitelijke) werkgever belooft hun dat ze met de regeling die hij voorstelt, een verblijfsvergunning zullen krijgen en legaal mogen werken. Dat dit om een zelfstandigenstatuut gaat, is hen soms helemaal niet duidelijk. Vaak belooft de werkgever om hun sociale zekerheidsbijdragen op zich te nemen, of weten ze zelfs niet dat ze zulke bijdragen verschuldigd zijn. Vele schijnzelfstandigen zitten na verloop van tijd opgezadeld met een schuld van enkele duizenden euro aan de sociale zekerheid, omdat hun werkgever de bijdragen toch niet betaald blijkt te hebben. Juridisch hebben ze dan, met hun zelfstandigenstatuut, geen poot om op te staan.

Begin 2012 adviseerden alle sociale partners om de beperking op tewerkstelling voor Roemenen en Bulgaren niet te verlengen. De minister van Werk heeft toch de verlenging aangevraagd. Nooit werd de vraag gesteld naar de gevolgen die ze op het terrein hadden voor de werknemers én voor de sociale zekerheid. Het is daarom zeer pijnlijk om te zien dat het hoofd van de Sociale Inspectie nu vooral de Bulgaren en Roemenen met de vinger wijst en afschildert als profiteurs.

De overgangsmaatregelen voor werknemers uit nieuwe EU-landen zijn hun doel voorbijgeschoten en veroorzaken meer problemen dan dat ze oplossingen bieden. Bulgaarse en Roemeense werknemers zijn tóch naar België gekomen als werknemer, (schijn)zelfstandige of gewoon als werknemer in de informele economie. De federale regering kan er op elk moment voor kiezen om deze overgangsmaatregel stop te zetten en de werknemers te integreren in onze arbeidsmarkt. Dit zou zowel voor onze sociale zekerheid als onze knelpuntberoepen een veel betere oplossing zijn. Deze hardwerkende EU-burgers zouden niet alleen broodnodige arbeidskrachten kunnen leveren, maar ook - net als iedereen - kunnen bijdragen aan onze sociale zekerheid.

Jan Knockaert, coördinator Organisatie voor Clandestiene Arbeidsmigranten (OR.C.A)