Over dode daklozen en een blinde overheid

Wat gaat er door u heen als u bij de geld-automaat over een dakloze struikelt? “De eerste keer vind je het choquerend, de tweede keer storend, de derde keer ergerlijk en daarna wordt het doodgewoon. Je ziet ze niet, je hoort ze niet, je ruikt ze zelfs niet meer.” Bleri Lleshi wil dat er dringend structurele maatregelen komen om de daklozen van straat te krijgen.

Als de avond valt, wordt het aanschuiven voor een slaapplaats in de bankkantoren hier op de hoek. Daklozen, mensen zonder papieren, asielzoekers... Het zijn er zoveel, en ze zijn overal. Als ik aan de praat raak met die mensen, dan vertellen ze me dat ze dankbaar zijn om tijdens deze winterdagen de nacht hier te mogen doorbrengen.

Het is ook avond voor de gewone man, die een hele dag heeft gewerkt en nu wat wil gaan doen. Op restaurant, café, theater... maar eerst: geld afhalen.

Het is een schrijnend beeld. Het geluid van de geldautomaat, het gerinkel van de consumptiemaatschappij dat steeds harder klinkt, staat in schril contrast met de stank van deze lichamen die je eerst moet passeren. De eerste keer vind je het choquerend, de tweede keer storend, de derde keer ergerlijk en daarna wordt het doodgewoon. Je ziet ze niet, je hoort ze niet, je ruikt ze zelfs niet meer want je neus heeft ondertussen een beschermingsmechanisme ingebouwd. Probleem opgelost. Althans, voor u en mij.

Op 9 december werd de derde dakloze in drie maanden tijd dood aangetroffen onder een roltrap in Brussel. Het wordt een maandelijks ritueel. En toch wordt dit ritueel door de mensen die iets zouden kunnen doen, nog altijd genegeerd.

Het probleem van de Brusselse daklozen verergert, terwijl inspanningen of oplossingen uitblijven. Wat men wel heeft ondernomen, is dat de daklozen worden verwijderd uit metrostations en andere publieke plaatsen waar de gewone man (u en ik), en vooral de toerist niet gestoord mag worden door dergelijke beelden. Niet in Brussel, het hart van Europa.

De situatie van de daklozen is bekend: sociale uitsluiting, armoede, psychologische en sociale problemen, illegaliteit, drank- en drugsverslaving, toenemende agressie, en over de levensomstandigheden hoef ik niet veel te zeggen - de Brusselaar wordt er dagelijks mee geconfronteerd. Wie in de treinstations passeert, ziet genoeg. En toch zien we maar het topje van de ijsberg, want veel asielzoekers, mensen zonder papieren, vrouwen en minderjarigen zijn verbannen naar de meest verlaten plekken in de armste wijken van de stad.

Mensenrechten
Elk jaar op 10 december is het Dag van de Mensenrechten. Op 10 december 1948 aanvaardden de Verenigde Naties de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Welke universele rechten en voor wie, vraag ik me weleens af. Welke mensenrechten geniet de dakloze? In deze samenleving wordt een dakloze elk recht ontkend. Deze mensen behoren niet langer tot 'onze samenleving'; ze behoren tot de straat. Op straat hebben ze geen rechten en de overheid voelt zich dus niet geroepen om de verantwoordelijkheid op zich te nemen voor mensen zonder rechten. Nogmaals: probleem opgelost, in dit geval voor de overheid.

Ik besef heel goed dat er in het huidige kapitalistische systeem - dat ongelijkheid en uitsluiting voortbrengt - altijd daklozen zullen zijn. Toch ben ik er zeker van dat we iets kunnen doen. Om iets te doen heb je middelen nodig, heb je geld nodig. Maar er is ook samenwerking nodig tussen de verschillende overheden en instanties. Hier kan het Brussels Gewest een belangrijke rol spelen omdat het bevoegd is om structurele maatregelen te nemen. De problemen van de daklozen zijn structureel. Structureel betekent: door factoren en/of oorzaken waarover het individu geen of slechts beperkte controle heeft. Hoeveel controle heeft een dakloze om zijn leven te verbeteren, als zelfs zijn elementaire rechten niet erkend worden?

Men moet eens ophouden met het 'eigen verantwoordelijkheid'-discours te hanteren en de structurele problemen - zoals het gebrek aan sociale en betaalbare woningen - aanpakken.

Leegstand
De woonmarkt moet beter toegankelijk gemaakt worden voor daklozen en/of mensen met een bescheiden inkomen. Dit kan door het aanbod aan sociale woningen op te krikken. Een van de manieren om dit te doen is de leegstaande gebouwen op te vorderen. Wettelijk is dat mogelijk, maar in zeventien jaar tijd hebben de burgemeesters geen enkele keer de wet toegepast. Want de wet kan alleen toegepast worden als de overheid zelf geen leegstaande woningen heeft.

Bovendien is de overheid verplicht een inventaris op te maken van alle leegstaande woningen op haar grondgebied, voordat er een vorderingsprocedure kan worden opgestart. Wil men de meer dan vijftienduizend leegstaande gebouwen opvorderen, dan moet die dubbele vereiste afgeschaft worden.

We hebben de afgelopen weken al mogen proeven van de strenge winter, en de volgende dagen zal het nog kouder worden. Het is pas dan dat daklozen weer in het nieuws komen - terwijl er structurele oplossingen en preventieve acties nodig zijn, in plaats van noodinterventies na de feiten.

De daklozen zijn een deel van de samenleving en het is in die samenleving dat ze thuishoren, niet op straat. Dit is wat moet worden aangepakt. Anders geraakt het probleem nooit opgelost.

Brusselaar Bleri Lleshi is filosoof en documentairemaker