Peter Flamend: ‘Zwart huis houdt rekening met ziel van gebouw’

Wat is goede architectuur, wat is slechte? Wat maakt een renovatie geslaagd of mislukt? Maakt u zich er maar niet van af met ‘Over kleuren en smaken valt niet te twisten’: architect Peter Flamend kent de wetmatigheden die het kaf van het koren scheiden. Hij neemt het hieronder op voor een renovatie in Berchem die buren en gemeentebestuur boos heeft gemaakt, en die hij bijzonder geslaagd vindt.

Het stedenbouwkundig beleid in het Brussels Gewest biedt de burger geen rechtszekerheid meer. Elke week komt er wel een nieuwe of gewijzigde verordening uit, nog vaak verschillend tussen de gemeenten.

Ook de gewesten leven volledig naast elkaar. Het mooiste voorbeeld is de recente EPB-normering (energieprestatiebesluit, red.), waarbij Brussel een energieprestatie van E=70 oplegt, Vlaanderen E=80 en Wallonië E=100. En geloof het of niet, maar ook de brandnormen verschillen. Bouwheren en architecten gaan te rade bij de ambtenaar, die ook stilaan het noorden verliest.

Als een eenduidig beleid ontbreekt, dan slaat de willekeur toe. Regelitis leidt uiteindelijk tot het omgekeerde effect van wat men wil bekomen. Bekijk het als de opvoeding van je kinderen: hoe meer je ze wilt controleren, hoe meer zij aan die controle zullen proberen te ontsnappen.

Er is geen eenvormigheid in de rationele en empirische normering. Is die er dan wel in de irrationele, de gevoelsmatige waardering, zoals het beoordelen van een architecturale kwaliteit? Neen, en het gezegde De gustibus et coloribus non disputandum est is hier geen excuus. Er valt namelijk wél over te redetwisten, en er is wél consensus mogelijk.

Hoe meer je leert over architectuur, des te beter je begrijpt dat er een bepaalde wetmatigheid heerst, die duidelijk goede en slechte architectuur van elkaar scheidt. Deze wetmatigheden zijn dezelfde als in de kunst, design, gastronomie, productontwikkeling en dies meer. Het geheel moet kloppen. Dat is net de reden waarom Apple zo'n succes heeft: technologie, design, gebruiksgemak enzovoort zijn met elkaar verbonden tot één uitgekiend geheel.

Hoe kun je dan de architecturale kwaliteiten van een bouwaanvraag beoordelen? Gemeenten dienen bij het afleveren van een bouwvergunning een beroep te doen op professio­nele medewerkers voor de beoordeling van architecturale kwaliteiten. De invoering van de Gemeentelijke Overlegcommissies ('Concertation') tracht hieraan te beantwoorden. Maar in veel gemeenten is het aantal professionals in die commissie in de minderheid. De niet-professionals zullen zich laten leiden door hun gevoel of zullen hun kiezers naar de mond praten.
Laten we het voorbeeld nemen van de renovatie van een art-decowoning in de René Comhairelaan 88 in Sint-Agatha-Berchem (door Hontoir & Associés uit Jette, red.).

De eigenaar heeft bij de renovatie de gevel volledig zwart laten verven. Er ontstond onmiddellijk een hevige discussie bij de buren, waardoor uiteindelijk het gemeentebestuur liet verstaan niet happy te zijn met de renovatie. Jammer, want de eigenaar heeft bij de renovatie een duidelijke visie gehad, en heeft die dan ook consequent gevolgd.

De monolithische architectuur van de art-decowoning wordt versterkt door de zwarte gevel, waarbij ook het dakvlak bijna naadloos aansluit door het gebruik van zwarte zinkbekleding. De raamopeningen worden als perforatie geaccentueerd door de witte gordijnvlakken, waarbij het raamsmeedwerk een prachtige contrasterende achtergrond krijgt. De sierelementen in blauwe hardsteen bekronen de massa. Dit kan geen toevalstreffer zijn, maar een bestudeerd ontwerp, dat overduidelijk rekening houdt met de ziel van het gebouw.

In het Brussels Gewest zien we nu gelukkig stilaan het beleid veranderen. De inschakeling van de Bouwmeester, de professionele bemanning van de adviescommissies en een grotere kennis van architectuur bij de bevolking (jawel, via internet op een Apple...) maakt dat het Brusselse erfgoed langzamerhand uit een diep dal kan kruipen.

Peter Flamend, stichter-partner van ESTE architects (Jette), bouwt op dit moment het nieuwe gemeenschapscentrum De Kroon in Sint-Agatha-Berchem