Philippe Van Muylder (ABVV-Brussel): ‘Arbeid is geen koopwaar’

Zwartwerkers op het dak van het koninklijk paleis. Roemeense schoonmakers uitgebuit door onderaannemers in de stations. Meer dan veertig onderaannemers op de werf van het waterzuiveringsstation Noord. Het zijn maar enkele recente voorbeelden van aberraties in overheidsopdrachten. Philippe Van Muylder van ABVV-Brussel klaagt aan.

De overheden zijn belangrijke 'klanten': openbare aanbestedingen vormen zowat vijftien procent van het bruto binnenlands product in de Europese Unie. Ze zijn dus een bron van economische ontwikkeling en scheppen nieuwe banen. Maar onder toenemende begrotingsdruk en in een poging om de kosten te drukken gaan de overheden steeds vaker opdrachten toewijzen aan ondernemingen die de dienst of het werk het goedkoopst leveren (het laagste bod).

Zo leiden overheidsopdrachten voor werkzaamheden en diensten (bouw, schoonmaak, technisch onderhoud...) regelmatig tot slechte arbeidsvoorwaarden, maar ook tot zwartwerk.
Ook de arbeidsomstandigheden staan er onder hevige druk: opge­dreven arbeidsritme, onderbemanning, niet-nageleefde veiligheidsvoorschriften, gebruik van producten die de gezondheid van de werknemers schaden... Tot slot is trapsgewijze onderaanneming (onderaannemers van onderaannemers) gangbaar geworden bij overheidsopdrachten. Aan het eind van de keten vind je soms echte slavendrijvers, die schaamteloos werknemers zonder papieren uitbuiten.

Daarbij komt dat de rechtsstaat vervlakt is, waardoor de controle op het naleven van de basisrechten van de werknemers bemoeilijkt wordt, zelfs in ondernemingen die onderaannemer zijn van de staat. Niet zo lang geleden waren er zelfs werknemers zonder papieren aan de slag bij herstellingen aan het dak van het koninklijk paleis.

Beschermende bepalingen
Natuurlijk is dit probleem een gevolg van de structureel ontoereikende financiering van de inspectiediensten en de gerechtelijke instanties. Die werden zwaar verwaarloosd en verkeren nu blijkbaar in de onmogelijkheid om het arbeidsrecht te doen naleven en de sociale fraude van oneerlijke werkgevers doeltreffend te bestrijden.

De federale wetgever was er zich terdege van bewust dat steeds ingaan op het laagste bod kon leiden tot deregulering van de arbeidsmarkt. Daarom heeft hij verschillende beschermende bepalingen ingevoerd in de wetgeving op de overheidsopdrachten en in de wetgeving betreffende het welzijn van de werknemers. De wet bepaalt bijvoorbeeld dat een toewijzende macht een bod mag weren indien de eenheidsprijzen of de globale kostprijs ervan abnormaal hoog of abnormaal laag zijn. De toewijzende macht kan daarbij redenen aanvoeren die verband houden met 'het naleven van de bepalingen betreffende de bescherming en de arbeidsvoorwaarden'.

Sinds een tiental jaar nemen de toewijzende machten geleidelijk aan sociale en ecologische aandachtspunten op bij het toewijzen van overheidsopdrachten, in een streven naar duurzame ontwikkeling. Hun doel is dit indrukwekkende volume aan werk, dat wordt uitbesteed aan privébedrijven, in te zetten om de werkloosheid op te lossen en het milieu te redden. Zeer lovenswaardig! Maar echt heuglijk zal het pas zijn als deze sociale bedingen op z'n minst werkelijk effect hebben en vooral als de overheidsbeheerders stoppen met, in naam van de begrotingsdruk, op zoek te gaan naar steeds goedkopere onderaannemers zonder zich te bekommeren om de slechtere arbeidsvoorwaarden die daarvan het gevolg zijn.

Het ABVV stelt vast dat de Brusselse regeling van de sociale bedingen slecht werkt. De sociale clausules worden te weinig of verkeerd gebruikt, terwijl ze toch wel belangrijk zijn, gezien de massale werkloosheid in het Brusselse gewest. We stellen dan ook een grondige hervorming voor van de wettelijke en reglementaire bepalingen die in Brussel gelden voor het opnemen van sociale bedingen in de openbare aanbestedingen.

In het kader van het Pact voor Duurzame Stedelijke Groei (PDSG, ook wel eens 'New Deal') hebben de gewestregering en de sociale gesprekspartners in Brussel zich ertoe verbonden de sociale bedingen te evalueren en eventueel aan te passen om er een instrument van te maken voor meer werkgelegenheid, voor opleiding en voor een transitie naar een duurzame en innoverende economie. Opdat deze hervorming doeltreffend zou zijn zonder de inspanningen van het Gewest inzake administratieve vereenvoudiging teniet te doen, stellen we verschillende concrete ondersteunende maatregelen voor. Enkele voorbeelden.

Binnen de gewestadministratie moet er een observatorium van de referteprijzen van overheidsopdrachten komen, voor (met name) diensten. Zo kan wie overheidsopdrachten toewijst, inschrijvers die een abnormaal laag bod doen, opsporen, hen ondervragen over het naleven van de arbeidswetgeving (ook door de onderaannemers) en hen eventueel uit de toewijzing van de overheidsopdracht weren.

De personen die in de verschillende besturen belast zijn met het gunnen van overheidsopdrachten, moeten gevormd worden en bewust worden gemaakt van de problematiek (er zijn ongeveer vijfhonderd toewijzers in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest!).

De ontwikkeling van Brusselse sociale-economiebedrijven die in staat zijn om op overheidsopdrachten in te schrijven, moet gesteund worden.
Mogen de sociale gesprekspartners en de Brusselse regering zich ontfermen over deze problematiek en kansen creëren voor duurzame banen in ons gewest.

Philippe Van Muylder, algemeen secretaris ABVV-Brussel