Hedendaags stuk van Stany Crets in Brussels kleedje

Waarom Oud papee, de nieuwste van het Brussels Volkstejoêter, ook u naar de keel zal grijpen? “De Israëlische schrijver Amos Oz vatte het mooi samen in een brief,” zegt regisseur Marc Bober. “Hij schreef: ‘Het gezin is de vreemdste instelling ter wereld, de geheimzinnigste, meest komische, meest tragische, meest paradoxale, meest fascinerende en meest schrijnende menselijke uitvinding.’”

D rie oude rotten in het Brusselse dialectthea­ter staan vanaf mei op de planken met Oud papee. Met herkenbare personages, een eenvoudige scène en een kluwen aan onthullingen. Komisch, met een wrange nasmaak: het hangt af van de levenservaring van wie het bekijkt.

Het Brussels Volkstejoêter gooit als afsluiter van zijn negende theaterseizoen eens wat anders op tafel. In het café van het gemeenschapscentrum De Rinck treffen we Marc Bober, de regisseur van Oud papee. Hij leert ons dit kleinood te plaatsen in het grotere Brusselse repertoiretheater.

Waarom is het Brussels Volkstejoêter (BVT) overgeschakeld op het hedendaagse repertoire?
Marc Bober: "Met stukken als Het kamermeisje, een adaptatie Le journal d'une femme de chambre van Octave Mirbeau, zijn we bewust op een ander repertoire overgestapt. Onze acteurs willen ook iets moderns spelen. Binnen de komedies hadden we al veel genres van humor afgetast, beginnend met de vaudeville (in Bossemans & Coppenolle in 2002, JMB). Het kamermeisje gaat over sociale en menselijke problemen, maar in de enscenering zit lichtheid en humor. Met Stany Crets' stuk Oud papier (oorspronkelijk voor 't Arsenaal, JMB) krijgen we weer andere humor: zwarte."

Hoe weet u of een stuk zich leent tot het Brusselse dialect?
Bober: "Een dialectversie van een stuk moet minstens hetzelfde gewicht in de schaal leggen als het oorspronkelijke werk. Of de productie moet voor een meerwaarde zorgen. Hamlet van Shakespeare of Drie zusters van Tsjechov zal zich niet tot een Brusselse versie lenen. De vrek van Molière zou dan weer wel kunnen."

"Er moet een zekere lichtheid in het stuk zitten, omdat dat in een streektaal goed aan bod komt."

Is het Brussels de focus en neemt men de rest er maar bij?
Bober: "Dat is te zwart-wit gesteld. In de eerste plaats is het ons te doen om het toneelspelen zelf, met heel veel respect voor het publiek. We proberen vooral goed acteerwerk te brengen. Dat het in het dialect gebeurt, is een tweede gegeven."

Hoe heeft u het Oud papee-verhaal voor uzelf gekaderd?
Bober: "In het boek Een verhaal van liefde en duisternis van Amos Oz viel me een brief op. (Bober leest voor:) 'Als ik u zou dwingen in één woord te zeggen welk verhaal ik vertel in alle boeken die ik heb geschreven, dan zou ik zeggen: gezinnen. En als u mij twee woorden toestaat, zeg ik: ongelukkige gezinnen. Volgens mij is het gezin de vreemdste instelling ter wereld, de geheimzinnigste, meest komische, meest tragische, meest paradoxale, meest tegenstrijdige, meest fascinerende en meest schrijnende menselijke uitvinding. Daarom schrijf ik meestal over één onderwerp: ongelukkige gezinnen.' Wel, Oud papee van Stany Crets is daar een schoolvoorbeeld van. Stilistisch is het vergelijkbaar met Vrijdag van Hugo Claus, waarin een man vrijkomt die jarenlang zijn dochter verkracht heeft. Als hij uit de gevangenis thuiskomt, vraagt hij eerst waarom zijn tuin niet onderhouden is."

Wat boeit u in de tekst van Crets?
Bober: "Crets pusht het tragikomische tot het uiterste, zodat het grotesk wordt. Het leidt tot een herkenbaar gegeven, een soort Vlaanderen in zijn onderbroek, maar met een warm hart. Dat maakt het stuk universeel, en dus perfect speelbaar in ons dialect. Wie Oud papee bijwoont, denkt wellicht dat het voor het Brussels geschreven is. Trouwens, een Antwerpenaar staat dicht bij een Brusselaar, hij is evenzeer een Brabander. Ik heb het stuk wel hertaald, maar daar bleek minder werk aan dan iets uit het Algemeen Nederlands naar het Brussels te vertalen."

Hebt u dan helemaal geen moeilijkheden ondervonden bij de dialectversie van Oud papier?
Bober: "Een dialectproductie heeft veel voordelen. In hun streektaal zijn mensen authentieker; ze kunnen meer persoonlijkheid leggen in het personage. Voor mijn generatie acteurs uit Studio Herman Teirlinck (Bober stond een kwarteeuw op de KVS-planken, JMB) bleef het Algemeen Nederlands - hoe behoorlijk je daarmee ook kon omspringen - toch altijd een tweede, vreemde taal. Dat we meer en meer Algemeen Nederlands gingen spreken, was toen de enige manier om ons die taal eigen te maken, maar 'natuurlijk' was het nooit, het was niet onze moedertaal. Met mijn ouders en vrienden in Vilvoorde sprak ik altijd dialect."

Hoe verliep de samenwerking met de acteurs van het Volkstejoêter?
Bober: "Iedereen bij ons heeft altijd recht op eigen inbreng. Als iemand een andere weg wil proberen om er te geraken, dan kunnen we dat gerust even proberen. Het komt erop aan authenticiteit na te streven. Uiteindelijk maakt iedereen gebruik van zijn emotionele geheugen. Wie al met de dood geconfronteerd is geweest, zal zijn reactie beter kunnen uitbeelden dan wie daarmee alleen ervaring heeft uit films. Hoe meer levenservaring, des te beter je gewapend bent om iets sterks op het po­dium neer te zetten. Dit stuk, bijvoorbeeld, kan moeilijker met jonge acteurs gebracht worden. Er zou een stuk geloofwaardigheid verloren gaan."

Eerlijk en zonder stoef: waarom is deze productie een aanrader?
Bober: "Het fascinerende zit 'm in de gebeurtenissen die door omstandigheden mislopen. Allemaal eenvoudig en des levens, maar als je ze op een hoop ziet: rampzalig. Je merkt dat de som van drie goede mensen in dit stuk tot één slecht gegeven leidt. Hoe dit te verklaren valt, wordt ontrafeld door de geschiedenis van ieders leven. Waarom dit soort theater werkt? Als ik naar het theater ga, dan wil ik bewogen worden. Vaak is dat door de mens op de planken goed te herkennen, in alle authenticiteit. Oud papee is zo bevreemdend dat het je niet onberoerd laat, hoeveel zwarte humor er ook bovendrijft. Dit genre theater vult bovendien - als een soort van repertoiretheater - een grote leemte in Brussel, en in wat KVS of Kaaitheater brengt. Ik loop niet hoog op met het soort regisseurs die het warm water aan het uitvinden zijn en onderweg veel energie verspillen. Geef mij dan maar dit semiprofessio­nele gezelschap, met comedy op het scherp van de snee."

Oud papee speelt op 7, 13 en 14 mei om 20 uur, en op 8 en 15 mei om 14.30 uur in Zinnema, Veeweidestraat 24, 1070 Anderlecht (02-524.60.95). De formule 'Toneel-Diner' met shuttledienst combineert de theatermiddag of -avond met een menu in restaurant De Pajot, Appelboomstraat 439, Anderlecht. Meer op www.beeveetee.be