Analyse: Vlaams Brussel kan het schudden

In de Vlaamse Rand rond Brussel wordt opgelucht ademgehaald nu er een akkoord is over de splitsing van Brussel-Halle-Vilvoorde. Maar voor de Brusselse Vlamingen is het puin ruimen.

Eerst het goede nieuws. Het voor­akkoord over de splitsing van BHV is een nagenoeg zuivere splitsing met al bij al weinig elementen uit de Belgische compromiscultuur. Er zullen twee kieskringen worden opgericht: Vlaams-Brabant en Brussel. In het akkoord zitten enkele compensaties vervat voor de Franstaligen in de faciliteitengemeenten. Zo zullen die ook in Brussel een stem mogen uitbrengen. Maar aan de beschermingsmechanismes voor de Vlamingen in het tweetalige Brussels Hoofdstedelijk Gewest, wordt niet geraakt. De vrees leefde dat er gemorreld zou worden aan de taalwetgeving of dat de gewaarborgde vertegenwoordiging in het Brussels Parlement op de helling zou komen te staan.

Niets van dat.Toch is de splitsing van BHV voor de Vlaamse Brusselaar niet iets om vrolijk van te worden. De kans dat zijn stem bij de federale verkiezingen nog enig verschil maakt is gering. In de kieskring Brussel zijn de 60.000 Vlaamse stemmen niet voldoende om via het democratische politieke spel een verkozene te halen. Bovendien wordt de Senaat afgeschaft. En daarmee ook het door de grondwet gewaarborgd recht op een Vlaamse Brusselaar in het federale parlement.

De Rand is belangrijker. Dat Vlaams Brussel het kind van de rekening zou worden bij een splitsing van BHV, stond in de sterren geschreven. Al sinds 2003 is het duidelijk dat de politieke rechten van de Vlamingen in Brussel minder zwaar wegen dan de bescherming van het Vlaams karakter van de Rand rond Brussel. Het verklaart ook waarom Vlaams-Brusselse politici niet openlijk aan de klaagmuur gingen staan. Dat zou immers de onderhandelingspositie van de Vlaamse partijen kunnen verzwakken.

In 2007 werd nog voorgesteld om via apparentering - dat zijn 'verloren' stemmen die via een lijstverbinding terug opgevist kunnen worden - de link tussen Brussel en Vlaams-Brabant te behouden. Maar daar is door de huidige onderhandelaars van afgezien, om de splitsing zo zuiver mogelijk te houden. Als stemmen voor een Vlaamse lijst geen zin meer heeft, riskeren heel wat Vlamingen noodgedwongen een stem te zullen uitbrengen voor Franstalige lijsten. Volgens parlementslid Els Ampe (Open-VLD) zit Vlaams-Brussel hiermee op een keerpunt. "Er zijn twee mogelijkheden: ofwel gaat Brussel richting volledige verfransing ofwel wordt de hoofdstad er één waarbij Vlamingen en Franstaligen samen aan een gemeenschappelijke toekomst werken."

Volgens Ampe kunnen tweetalige lijsten soelaas brengen. Door Nederlandstaligen te laten figureren op Franstalige lijsten voor de Kamer maken die kandidaten kans op een zitje in het federaal parement. Rest de vraag, geeft ook Ampe toe, waar die zullen zetelen: in een Vlaamse of een Franstalige fractie. Alvast één partij heeft daar geen last van. Ecolo en Groen! vormen in de Kamer een gezamenlijke fractie.

Vlaams-Brabantse lijst
Ook voor de Vlaams-Brusselse politici zelf betekent de splitsing van BHV een streep door de rekening. Al hebben ze een uitweg. Ooit riep toenmalig kamerlid Annemie Neyts (Open-VLD) dat ze bij een splitsing van BHV naar Vlaanderen zou verhuizen. Dat is niet meer nodig. Politici kunnen ook kandidaat zijn in een kiesarrondissement waar ze zelf niet wonen. Met andere woorden: Vlaams-Brusselse politici met bovenlokale bekendheid als Guy Vanhengel (Open VLD) of Bert Anciaux (SP.A) kunnen zich in Vlaams-Brabant verkiesbaar stellen. Als ze verkozen raken, is Vlaams-Brussel dan toch vertegenwoordigd in de Kamer, weliswaar zonder één Vlaams-Brusselse stem.

Theoretisch gezien zouden de Vlaamse partijen ook samen een lijst kunnen indienen in Brussel. De kans dat zoiets gebeurt, lijkt nihil. Want de énige verkozene van die lijst, zal een hele reeks strekkingen moeten vertegenwoordigen, van links tot rechts. De kartellijst zou bovendien het algemeen Vlaams-Brussels belang moeten nastreven. Wordt het dan een lijst met een communautair programma, zoals de Union Francophone in Vlaanderen? En is daar een draagvlak voor bij de Nederlandstaligen in Brussel? Dat laatste is twijfelachtig.

Tot slot. Met de omvorming van de Senaat tot een vergadering van de deelstaten, verwachten waarnemers dat de Vlaamse partijen tenminste enkele Vlaamse Brusselaars naar die nieuwe Senaat zullen sturen. Daartegenover staat dat de Senaat niet langer een wetgevend orgaan is, maar een instelling die vooral conflicten tussen de deelstaten zal beslechten en die zelf geen initiatief­recht heeft.