Barometer BBRoW diep in het rood

De barometer van de Brusselse Bond voor het Recht op Wonen slaat diep in het rood. Dat was twee jaar geleden anders. De vereniging had haar hoop gesteld op het huisvestingsplan van de Brusselse regering. Die belooft vijfduizend nieuwe woningen. Halverwege de legislatuur is de eerste steen nog niet gelegd. "Ik zie maar één verklaring: amateurisme," zegt Werner Van Mieghem, de coördinator van de BBRoW.

Je kunt niet zeggen dat de Bond voor het Recht op Wonen (BBRoW) vanuit een ivoren toren spreekt. De toren waarin de organisatie onderdak heeft, op de benedenverdieping van de sociale woonblokken van de Papenvest, drukt Werner Van Mie­ghem en zijn collega's dagelijks met de neus op de feiten. De woningen zijn dringend aan renovatie toe. Een vluchtige blik op de bellen - dertig Maghrebijnse namen, één Vlaamse en één Afrikaanse - leert ons dat samenleven hier wellicht niet van een leien dakje loopt.

"De Brusselse regering is erg ambitieus begonnen," zeggen Werner Van Mieghem en zijn Franstalige collega Pierre Sommereyns van de BBRoW. "Staatssecretaris Françoise Dupuis heeft twee jaar geleden een plan voorgesteld voor de bouw van vijfduizend publieke woningen, waarvan 3.500 sociale. En tot onze grote verbazing is daar ook geld voor vrijgemaakt. Dat is uniek. Het is de grootste inspanning sinds de Tweede Wereldoorlog op dat vlak. Twee jaar geleden waren we dus erg opgetogen; vandaag moeten we vaststellen dat het plan hapert."

"Het huisvestingplan verloopt via de negentien gemeenten, die grond in beheer moeten geven. We dachten, in al onze naïviteit misschien: er zullen vooraf afspraken met de gemeentebesturen zijn gemaakt. Quod non. De Brusselse regering heeft een cijfer gelanceerd zonder garanties voor de concrete realisatie."

"Vandaag staat er nog geen enkele woning in de steigers. Er zijn wel plannen voor zeshonderd woningen. Ukkel, Sint-Jans-Molenbeek en Neder-Over-Heembeek staan het verst, maar we zijn ver van de vijfduizend woningen. We vinden dat het Brussels Gewest het amateuristisch heeft aangepakt. Ze hebben iets aangekondigd wat ze niet konden waarmaken."

Waaraan ligt dat?
Werner Van Mieghem: "We voelen tegenwerking vanuit de gemeenten. De meeste zijn geen vragende partij voor sociale woningen. Ze verkiezen een nieuw middenklassepubliek, al was het maar om hun fiscaal draagvlak te versterken. Elke arme meer is er een te veel. We kunnen deels zelfs begrijpen dat ze niet staan te springen om terreinen af te staan voor sociale woningbouw."

"Daarnaast is er ook buurtprotest tegen sociale woningen, al heeft dat meer met het bouwproject an sich te maken dan met de bouw van sociale woningen. De laatste stukjes groen in Brussel worden volgebouwd. Er moet nog maar worden gesproken over nieuwe woningen, of de bewoners trekken al naar de Raad van State."

Toch geeft u ook toe dat sociale huisvesting met een imagoprobleem kampt.
Van Mieghem: "Het huisvestingsplan is heel ambitieus, het is uniek, maar er is slecht over gecommuniceerd. Wij stellen de projecten voor op onze website omdat de Brusselse regering het zelf niet doet, terwijl dat toch een kerntaak zou moeten zijn. We hebben de indruk dat de regering niet fier is op het plan."

Pierre Sommereyns: "Iedereen heeft de mond vol over de opwarming van de aarde. De sociale woningen zouden een schoolvoorbeeld van energiezuinig bouwen moeten zijn. Zo kunnen de projecten positief in beeld komen. Er zijn genoeg voorbeelden in binnen- en buitenland."

Ook de aftandse blokken van de Papenvest bepalen de beeldvorming.
Van Mieghem: "Het is nochtans een unieke omgeving: er zijn les cinq blocs zoals ze die hier noemen, maar ook woningen van de Gewestelijke Ontwikkelingsmaatschappij (Gomb), van het Woningfonds, privélofts. Als je de straat op en neer wandelt, dan heb je alle vormen van huisvesting in Brussel gezien. Het is een gemengde buurt, maar er zijn inderdaad ook wel problemen. Er was een ambitieus renovatieplan waarbij de blokken zouden worden afgebroken, gerenoveerd en vervangen door lagere woningen, maar dat project is in de koelkast beland."

Sommereyns: "Dupuis zegt nu dat ze voorrang wil voor het energievriendelijk maken van de sociale woningen in Brussel."

De vijfduizend extra woningen alleen zullen de problemen niet oplossen. Uw vereniging ijvert voor vaste huurprijzen. De federale regering maakt daar een begin mee door referentiehuurprijzen in te voeren. Tevreden?
Van Mieghem: "Minister Laurette Onkelinx heeft drie proefprojecten op stapel staan, waarvan één in Brussel-stad. Er is een paritaire huurcommissie opgericht, die bemiddelt tussen huurder en verhuurder. Een studiebureau stelt nu ook referentiehuurprijzen op zodat huurder en verhuurder weten hoeveel de huur van een bepaalde woning mag bedragen. Alleen blijft de verhuurder vrij om te doen en laten wat hij wil. Het is dus nog maar de vraag of het effect zal hebben. Daarom zijn wij voorstander van een sys­teem waarbij eigenaars die zich aan de referentiehuurprijzen houden, fiscaal beloond worden. En wie de huur laat pieken, moet meer betalen. De gewesten moeten dan wel meer fiscale armslag krijgen op het vlak van huisvesting. Premier Verhofstadt had dat aangekondigd in de regeerverklaring, maar we hebben er niets meer over gehoord."
Om de sociale woonmarkt aan te dikken heeft Brussel ook een beroep gedaan op de privémarkt. Er zijn intussen 1.500 sociale woningen die via sociale verhuurkantoren (SVK's) aan de man worden gebracht.

Sommereyns: "Op de lange termijn is dat geen oplossing. De eigenaar laat zijn woning negen jaar beheren door een SVK, maar van de eerste woningen die zo op de sociale verhuurmarkt terecht zijn gekomen, lopen de contracten binnenkort af. Wat gaat de eigenaar daarna doen? De sociale woningen zijn geen eeuwig verworven recht."

Van Mieghem: "Vandaag is in Brussel amper tien procent van de woningen in handen van de overheid. In Amsterdam is dat meer dan vijftig procent, in Londen rond de 25 procent en in Parijs schommelt het rond de veertien."

Drie jaar geleden is de Wooncode ingevoerd. Heeft dat huisjesmelkers kunnen afschrikken?
Van Mieghem: "De Wooncode is niet bekend genoeg. De huisjesmelkers zijn veel meer beducht voor het parket dan voor de Brusselse huisvestingsinspectie. Ten onrechte, want die kan ook hoge boetes opleggen en de woning onbewoonbaar laten verklaren. Het zou niet slecht zijn als de inspectie van het Brussels Gewest meer naar buiten zou treden en enkele zware overtreders met naam en toenaam zou noemen, want de Wooncode is een goed instrument."

Sommereyns: "Alleen de happy few kennen hun rechten. Ik kreeg gisteren een telefoon van een Marokkaan. Hij kon zich amper in het Frans uitdrukken. Zijn huisbaas vroeg, blijkbaar onverwachts, zeshonderd euro huurlasten. Hij begreep er niets van, was volledig van zijn melk. Ik vroeg hem: 'Heeft u een huurcontract?' Hij kon er niet eens op antwoorden! Zo iemand is op de huurmarkt een vogel voor de kat."

Ongezonde woningen sluiten heeft ook een pervers neveneffect: je zet mensen op straat die vaak net opgelucht waren dat ze iets betaalbaars hadden gevonden.
Van Mieghem: "Niet akkoord. Het is een logisch gevolg van de Wooncode. De eigenaars krijgen ook de tijd om zich in regel te stellen. Het is nu al zo dat de eigenaars vooraf op de hoogte worden gebracht van het bezoek door de wooninspectie. Daar kun je je ook vragen bij stellen."

Sommereyns: "In Wallonië wil minister André Antoine (CDH) de gemeenten verplichten om transitwoningen te bouwen, zodat wie uit een woning wordt gezet, toch wordt opgevangen."

Zijn de woonproblemen de laatste jaren erger geworden?
Van Mieghem: "Van de onthaaltehuizen die ook lid zijn van de Bond, horen we dat ze het steeds moeilijker hebben om mensen aan een woning te helpen. Een hulpverlener zei onlangs: 'Ik hou mijn hart vast als ik iemand in de wachtzaal zie zitten op zoek naar een woning, want ik zal hem of haar bijna zeker moeten ontgoochelen.' De woningmarkt slibt dicht, en dat was zeven jaar geleden zeker niet het geval. Het verschil tussen het inkomen en de huurprijs wordt steeds kleiner. Volgens cijfers van Dupuis besteedt meer dan de helft van de huurders veertig procent van zijn inkomen aan een woning. Dat weet je hoe laat het is."

Sommereyns: "De sociale zekerheid en de fiscaliteit houden geen rekening met de woonplaats. Het kost meer om in Brussel te wonen, en nochtans zijn lonen en vervangingsinkomens hier dezelfde als in een goedkope buurt in Wallonië. Daarom steunen wij het voorstel voor huurcheques. Wie amper achthonderd euro van het OCMW krijgt, kun je dan toch aan een aanvaardbare woning helpen."

Enkele jaren geleden voerde u actie rond leegstand. Er waren toen evenveel lege woningen als kandidaat-huurders. Is het verbeterd?
Van Mieghem: "(lacht smakelijk) We wéten niet eens hoeveel lege woningen er precies zijn, laat staan of het in goede richting evolueert. Het is giswerk. Dat is op zich al een aberratie. We werken wel met de gemeenten samen rond leegstand. De meeste hebben een leegstandsheffing ingevoerd, maar die wordt haast alleen geïnd als het om kleine eigenaars gaat. Bij ingewikkelde dossiers geven de gemeenten de moed al snel op. Daarom is een gewestelijke leegstandstaks een goed idee, om de krachten te bundelen."

Zo te horen vindt u ook dat het complexe Brussel een goed bestuur in de weg staat.
Van Mieghem: "Overdag stemt het Brussels parlement dat er vijfduizend openbare woningen moeten bijkomen en 's avonds in de gemeenteraad lijken diezelfde politici die beslissing alweer vergeten."

Wat verwacht u dat de regering nog doet op het vlak van huisvesting?
Van Mieghem: "We hopen dat mevrouw Dupuis tegen 2009 contracten heeft getekend voor de bouw van de beloofde vijfduizend woningen. Verder moet het Brussels regering tegen dan beslist hebben wat ze van plan is met de spoorterreinen die ze heeft aangekocht, Josaphat en Delta. Er moet geweten zijn hoeveel sociale en middelgrote woningen er kunnen worden gebouwd."

Sommereyns: "Er moet ook gewerkt worden aan een nieuw plan voor nog eens vijfduizend sociale woningen, vanaf 2010."

Van Mieghem: "En tot slot moet in 2009 ook duidelijkheid zijn over een eigen Brusselse vastgoedfiscaliteit. Als de regering van woonbeleid echt een prioriteit wil maken, dan moet ze daar ook naar handelen."