'Brussel als volwaardig gewest na 2024? Die kans is bijna onbestaande'

Een meeting tussen Brusselse kopstukken van de Franstalige partijen legt klassieke communautaire visies weer bloot, zo blijkt uit een gesprek met Brussels minister Sven Gatz (Open Vld) en staatssecretaris Pascal Smet (one.brussels-Vooruit). Tegelijkertijd stelt politicoloog Carl Devos dat de natte droom van de Franstaligen – een volwaardig Brussels gewest – na een mogelijke staatshervorming vooral naïef is. “Een staatshervorming betekent graduele stappen, geen revoluties.”

De verkiezingen van volgend jaar staan nog lang niet voor de deur, maar een staatshervorming die na de stembusslag eventueel op tafel komt te liggen, beroert wel al de politieke gemoederen in Brussel.

Dat heeft heel wat te maken met de mogelijke rol van de hoofdstad bij die nieuwe institutionele hervormingen, en mede daarom zaten de Brusselse kopstukken van PS, MR, Ecolo, Défi en Les Engagés al meer dan eens samen om een gemeenschappelijke lijn voor te bereiden op de “Vlaamse eisen” die zij verwachten na afloop van de verkiezingen - een potentiële zwart-gele golf ten noorden van de taalgrens al indachtig.

De standpunten van die vijf partijen lijken in de kern niet al te veel van elkaar te verschillen: Brussel moet meer zijn eigen weg op, en wel in de vorm van een volwaardige regio.

“Een Brussel beheerd door de Brusselaars”, liet Ecolo-covoorzitster Rajae Maouane er weinig gras over groeien, terwijl Brussels minister-president Vervoort in De Morgen liet optekenen dat “meer bevoegdheden voor het gewest ook meer middelen betekent”.

‘Strategische fout’

Grote afwezige bij de gesprekken tussen de Brusselse kopstukken van de Franstalige partijen was niet zozeer PTB/PVDA, maar eerder de Nederlandstalige partijen – en dan vooral regeringspartijen Groen, Open Vld en one.brussels-Vooruit. Zij kregen geen uitnodiging van initiatiefnemer en Brussels PS-boegbeeld Ahmed Laaouej.

Bij BRUZZ reageren regeringscollega’s Gatz en Smet duidelijk gepikeerd. “Een strategische fout”, klinkt het unisono, “zeker omdat er vorig jaar wel individuele gesprekken zijn geweest met zowel de Franstalige als de Nederlandstalige zijde over dezelfde materie”, voegt Gatz toe.

“En hierdoor duik je eigenlijk terug de tijd in, naar een periode waarin de institutionele visies van de Nederlandstalige en Franstalige partijen sterker verschilden dan vandaag”, zegt de liberaal. Want: de violen tussen beide kanten zijn net meer dan ooit op elkaar afgestemd, klinkt het. “Al neem je door deze démarche wel het risico om ons weer meer naar Vlaanderen te duwen”.

Tegelijkertijd tempert Gatz. “Iets bespreken kan, maar wie iets wil beslissen, moet samen aan tafel. Het is vreemd dat de Franstaligen dat niet goed ingeschat hebben.” Smet noemt dergelijke gesprekken zonder de Nederlandstalige partijen organiseren dan weer “een slag in het water”.

Politicoloog Carl Devos kan op zijn beurt wel begrip opbrengen voor de keuze van Laaouej en co. “Gezien de communautaire logica in ons land is het niet gek: Vlaamse Brusselaars hebben in Vlaanderen veel minder te zeggen dan hun Franstalige evenknieën in Wallonië.”

Gemeenten fusioneren

Terug naar de kern van de zaak: een volwaardige Brusselse regio, waar de Franstalige partijen een breekpunt van lijken te willen maken bij mogelijke onderhandelingen over de staatshervorming. Vandaag opereert Brussel immers op een lager niveau dan de gewesten, net door de aanzienlijke rol van de Vlaamse en Franse gemeenschap in het hoofdstedelijk gewest.

Een sterker Brussel dat meer en meer zijn eigen boontjes dopt: ook Smet en Gatz zeggen er ja tegen, maar leggen wel elk hun eigen accenten.

“Rationaliseren op gewestniveau zelf, via een betere werking en een betere relatie tussen gewest en gemeenten, daar zijn wij al langer vragende partij voor”, aldus Smet. “Dan gaat het bijvoorbeeld ook over wie er mag stemmen, maar dat is een federale bevoegdheid.”

Het is geen geheim dat one.brussels – what’s in a name – op termijn naar één Brussel streeft en dus de negentien Brusselse gemeenten naar het verleden wil katapulteren, en het is tegelijkertijd ook geweten dat Smet graag de internationale Brusselaars meer wil betrekken, want “zij zijn de toekomst”.

Ook Gatz heeft oren naar een volwaardig Brussels gewest. “Denk bijvoorbeeld aan de inplanting van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie (GGC) in de Brusselse regio”, waar ook Vervoort op lijkt aan te sturen. De minister speelt tegelijkertijd ook met het idee om gemeenten te fusioneren en bevoegdheden van het gemeentelijke naar het Brusselse niveau over te hevelen.

‘Gemeenschappen overeind laten’

Ook wat betreft de rol van de gemeenschappen bij een eventuele staatshervorming vinden de twee elkaar, al is er een nuanceverschil qua accent.

“Vlaanderen moet aanwezig blijven in Brussel, net zoals Wallonië. Brussel fungeert als brug tussen die gemeenschappen en dat cultuur en onderwijs bij de gemeenschappen blijven, ligt voor de hand, maar de vraag is: hoe ver moet dat nog gaan?”, aldus Smet.

“De gemeenschappen zonder meer laten bestaan, betekent bijvoorbeeld het voortbestaan van Nederlandstalige en Franstalige scholen, terwijl Brusselaars meertalig onderwijs willen”, gaat Gatz verder. “Daar moet je dus nadenken over hoe we de netten dichter bij elkaar kunnen brengen, en in het algemeen moeten we bekijken hoe we de politiek van de gemeenschappen dichter bij het gewest kunnen brengen.”

Net daarom liet Gatz berekenen wat de financiële gevolgen zouden zijn van een België met vier gewesten en zonder gemeenschappen. De resultaten daarvan worden binnenkort voorgesteld in het Brussels parlement. “Er is een breder debat nodig over de toekomst van Brussel”, klinkt het.

Voor dat laatste krijgt de liberaal steun uit oppositiehoek. “Brussel is een knoop die ontward moet worden. Daar moeten we inderdaad in het parlement mee bezig zijn, niet in achterkamers”, reageert Brussels N-VA-kopvrouw Cieltje Van Achter.

“Dat institutionele hervormingen noodzakelijk zijn, is overduidelijk – kijk maar naar de coronacrisis. Maar wat Brussel betreft, zeggen wij: vereenvoudig intern, maak het administratief efficiënter, maar versterk de rol van de gemeenschappen in het kader van een verstevigd gewest", aldus Van Achter.

“Er is ook veel druk vanuit Vlaanderen om de boel in Brussel efficiënter te doen verlopen”, voegt Devos toe. “En dat de gemeenschappen toch in meerdere of mindere mate overeind zullen blijven, lijkt me evident. Ook grondwettelijk haal je de gemeenschappen niet zomaar weg uit Brussel. Een systeem kan bovendien maar een zekere dosis hervormingen aan.”

Olifant in de kamer

Tegelijkertijd betekenen die gemeenschappen ook een financiële meerwaarde voor Brussel, en laat net daar het schoentje wringen: de Brusselse begroting ziet er niet bepaald rooskleurig uit.

“Brussel zal moeten besparen”, zegt Gatz, bevoegd voor Financiën in de Brusselse regering. In dat opzicht benadrukt hij zijn voorstel om gemeenten te fusioneren en tovert de liberaal ook een klassiek twistpunt vanonder zijn hoed: een verschuiving van de inning van de personenbelasting, een decenniaoude olifant in de kamer.

“Brussel is met 11 procent van de inwoners goed voor maar 8 procent van de personenbelasting, terwijl wij voor bijna een vijfde van de meerwaarde zorgen in dit land. Daar klopt iets niet. Pendelaars zijn hier welkom, maar ze nemen hun rugzakje elke avond mee. Er blijft niets over in Brussel.”

Een deel van de personenbelasting verschuiven van de plek waar je woont naar de plek waar je aan de slag bent, dus. Devos komt niet uit de lucht vallen, maar bekijkt de zaak vanuit een ander, meer communautair, perspectief.

“Als Brussel steeds meer een eigen identiteit ontwikkelt, die niet alleen met Vlamingen maar ook vaker met Walen botst, – denk maar aan de burgemeester van Charleroi (PS-voorzitter Paul Magnette, red.) die zich meermaals kritisch heeft uitgelaten over het rekeningrijden in Brussel – dan verklein je tegelijkertijd ook je eigen speelruimte.”

“En als Brussel centen nodig heeft, en die bijvoorbeeld wil halen uit een aanpassing in de personenbelastingen, moet het ook weten dat België al met het grootste begrotingstekort van de EU kampt.”

“Tegelijkertijd moet Brussel zich afvragen: in welke mate zullen we in de toekomst bereid zijn om als apart gewest te functioneren, met de financiële gevolgen vandien?”

Want als Brussel Brusselser wil worden, is de redenering, dan zal men vanuit de gemeenschappen "misschien ook de handen van Brussel afhouden". “Ook qua financiering. Vergeet niet hoeveel er nu gespendeerd wordt aan cultuur en onderwijs vanuit de gemeenschappen”, aldus Devos. "En dat terwijl de financiële problematiek in Brussel al groot genoeg is."

“Bovendien, een hoofdstedelijk gewest dat minder banden zou hebben met de twee gemeenschappen, in welke mate zal dat nog aanvoelen als ‘Bruxelles-Capitale’ in Vlaanderen?”

‘Te radicale tabula rasa’

Het mag duidelijk zijn: Devos schat de slaagkans van een volgende staatshervorming waaruit Brussel als volwaardig gewest voortvloeit niet hoog in.

“Sowieso is de speelruimte voor Brussel beperkt door de precaire financiële situatie en de groeiende afstand tussen Brussel en de gemeenschappen die je versterkt met de wil om zelfstandiger te worden, gecombineerd met de politieke realiteit.”

“Want als N-VA en Vlaams Belang straks 50 procent of meer van de stemmen halen, krijg je niet alleen erg sterke Vlaamse eisen, maar ook een situatie waarbij linkse Franstalige partijen voor een tweederdemeerderheid – die nodig is voor een staatshervorming – naar het Vlaams Belang of de PVDA/PTB moeten gaan kijken."

Ook Gatz en Smet houden die factoren in het achterhoofd. “Er zal niet snel een staatshervorming komen", klinkt het enigszins verrassend bij Gatz. "De vraag is: wat realiseer je eerst? Daar moeten we als Brusselaars over nadenken, want wij beschikken ook over een zekere constitutieve autonomie.”

“We moeten vooral samen, Walen én Vlamingen, over het lot van Brussel blijven praten”, voegt Smet toe. “Over beter bestuur en administratieve vereenvoudiging. Ik ben in ieder geval vragende partij voor een nieuw overlegmoment.”

“Het is goed dat partijen zich willen voorbereiden, en het is interessant dat die voorbereiding vanuit Brussel gebeurt”, besluit Devos, “maar de kans dat de natte droom van de Franstalige kopstukken in Brussel werkelijkheid wordt, en we naar een volwaardige Brusselse regio gaan, lijkt me erg klein. Dat is een te radicale tabula rasa. Een staatshervorming betekent graduele stappen, geen revoluties.”