'Brussel mist een grote, mooie moskee'
Detroit werd uitgekozen omdat het de Amerikaanse stad is met de grootste moslimbevolking. Hoeveel moslims er wonen, is moeilijk te zeggen: er worden geen statistieken bijgehouden gebaseerd op geloofsovertuiging. Ook in België ontbreken dergelijke statistieken. Volgens recente schattingen zouden er in België zo'n 370.000 moslims wonen, van wie 160.000 in Brussel. Ze vormen zeventien procent van de Brusselse bevolking.
In de Verenigde Staten variëren de schattingen van het aantal moslims van twee miljoen tot zeven miljoen. De meesten hebben zich gevestigd langs de Oost- en de Westkust en in de Midwest. Nergens ter wereld wonen meer inwijkelingen uit het Midden-Oosten dan in Detroit. De concentratiewijken Dearborn en Hamtramck zijn dan ook goed vergelijkbaar met Sint-Joost-ten-Node of Sint-Jans-Molenbeek.
Corinne Torrekens en enkele andere Brusselse onderzoekers en veldwerkers bezochten in die buurten wijkcentra en verenigingen die zich bezighouden met de uitvoering van het integratiebeleid. "Wat opviel? De Amerikanen zijn niet bang om de integratiepolitiek te delegeren aan organisaties van etnische en religieuze minderheden, die daar ook financiële middelen voor krijgen. Zo heeft het Arab-American Center bepaalde bevoegdheden op het vlak van gezondheidszorg. Het voordeel is dat die organisaties bij conflicten bemiddelend kunnen optreden."
Volgens Torrekens worden de etnische minderheden in België veel minder aangemoedigd om zichzelf te organiseren. "Zeker aan Franstalige kant staat de overheid daar huiverachtig tegenover, aan Nederlandstalige kant iets minder, daar zie je bijvoorbeeld dat scholen een vrije dag mogen toekennen voor het Suikerfeest. In het Franstalige onderwijs is daar geen sprake van, hoewel de scholen weten dat de moslimleerlingen zich die dag ziek zullen melden." En hoe zit het met de Moslimexecutieve? Is dat dan niet de gesprekspartner voor de Belgische overheid? Torrekens: "De Moslimexecutieve is alleen bevoegd voor het administratieve beheer van de cultus, de aanstelling van islamleraren bijvoorbeeld. Ze is niet in het leven geroepen om te bemiddelen bij conflicten of om zich uit te spreken over grote maatschappelijke en religieuze vraagstukken. De Executieve heeft wel geprobeerd om zich ook die rol toe te eigenen, maar dat is haar slecht bekomen. Wat wil je, er is binnen dat orgaan zoveel interne rivaliteit."
Godsdienst neemt in de Amerikaanse samenleving een heel andere plaats in dan in België. "In de VS maakt religie deel uit van het maatschappelijk leven. De verhouding tot godsdienst is er veel minder gespannen. Godsdienst behoort tot de publieke identiteit van mensen. Je merkt dat ook in het politieke debat. Uit een recente enquête is gebleken dat zestig procent van de Amerikanen niet geneigd is om te kiezen voor een presidentskandidaat zonder religieuze overtuiging."
Toen Torrekens tijdens haar bezoek aan Detroit vertelde over het hoofddoekendebat in ons land, kreeg ze alleen maar ongelovige reacties. "Een hoofddoek dragen is in de States geen enkel probleem. In Detroit zijn er scholen waar de communicatie in twintig verschillende talen gebeurt en waar etnische bemiddelaars werken die soms zelf een hoofddoek dragen."
In België en bijvoorbeeld ook in Frankrijk wordt religie veel meer als een privéaangelegenheid beschouwd. "Natuurlijk heeft men het dan meestal over de geloofsovertuiging van de etnische minderheden. Van het Offerfeest wordt al gauw gezegd dat het de dagelijkse gang van zaken verstoort, maar niemand stelt zich vragen bij de invloed van Kerstmis op het hele economische en culturele leven. Voor het kerstfeest is onze overheid bereid zowat alles te financieren."
Islamofobie en 9/11
Torrekens wil daarmee niet gezegd hebben dat er in de VS geen problemen zijn met de moslimintegratie. "Sinds 9/11 is de islamofobie duidelijk toegenomen. De Amerikaanse maatschappij is bovendien nog altijd een raciale samenleving. Dat is overal te merken. In Detroit wonen de zwarten in de binnenstad en de blanken in de periferie. Sinds 9/11 komt je religieuze overtuiging daar nog eens bovenop. Als je zwart en moslim bent, zoals zovelen, dan word je nu twee keer gediscrimineerd. Arabieren staan wat hoger in de pikorde. Dat komt omdat de helft van alle Arabieren in de VS christelijke Libanezen zijn. En de Arabische moslims, doorgaans migranten van de eerste generatie, zijn veel beter opgeleid en van betere afkomst dan de gemiddelde Amerikaan."
Een moskee openen is in de VS geen enkel probleem. "In Detroit is er een bekende laan waar een reusachtige moskee, een grote synagoge en een flinke kerk op nog geen honderd meter afstand van elkaar staan. Godsdientvrijheid is een centrale waarde in de Amerikaanse grondwet. De overheid mag een godsdienst niet met allerlei regeltjes inperken. Zo was er in een buurt van Detroit een tijd geleden een conflict over de azan, de oproep tot het gebed. In België is de azan vanwege de geluidsoverlast gewoonweg verboden, in Amerika niet. Maar de buurtbewoners vonden dat het toch niet te vroeg 's morgens en te laat 's avonds kon. De lokale overheid heeft dan samen met de buurt en de moskee een compromis uitgewerkt: niet voor acht uur 's ochtends en niet na tien uur 's avonds. Maar als die moskee naar de rechtbank was gestapt, dan zou de rechter deze afspraak wellicht verworpen hebben omdat het een inperking van een godsdienst is."
In België hebben de moslims het moeilijker om hun geloof te beleven. Torrekens gaat even terug in de geschiedenis. "Toen de moslims hier in de jaren 1960 massaal werden binnengehaald, was hun religie zo goed als onzichtbaar voor de buitenwereld. Behalve het feit dat ze geen varkensvlees aten, waren ze ook niet zoveel met geloofsbeleving bezig. Dat veranderde vanaf de jaren 1970, toen heel wat migranten beseften dat ze wellicht hier zouden blijven. Vrouw en kinderen kwamen over en daardoor nam de behoefte aan religieuze beleving toe. In de jaren 1980 en 1990 werd de islam alsmaar zichtbaarder."
De aanslagen van 9/11 hadden volgens Torrekens een dubbel effect. "Bij sommige gebedszalen werden de uithangborden verwijderd zodat ze minder opvielen. Maar door de toename van de islamofobie en de mediatisering van het onderwerp gingen vele moslimjongeren hun identiteit ontlenen aan hun geloof, ze werden er trots op en wilden het ook niet langer verbergen. Tegelijkertijd begonnen moskees open dagen en tentoonstellingen te organiseren om duidelijk te maken dat men niet bang hoefde te zijn voor wat daarbinnen gebeurt. Om die reden ook ging men her en der gebedshuizen en moskees, die vaak in oude huizen of oncomfortabele opslagplaatsen zijn ingericht, opknappen. Mooiere gebouwen dus ten behoeve van de transparantie."
Volgens Torrekens leeft bij de moslims in Brussel de behoefte aan een echte, grote, mooie moskee. "Je hebt natuurlijk de moskee van het Jubelpark, maar dat gebouw was oorspronkelijk niet als moskee bedoeld, het werd neergezet voor de Wereldtentoonstelling van 1897 en op het einde van de jaren 1960 door koning Boudewijn aan Marokko geschonken. Het is net als met de minaretten: die bestaan ook niet voor de Brusselse wetgever. Ze worden beschouwd als een reclame-uithangbord waarvoor telkens een vergunning van negen jaar kan worden aangevraagd. Het toont aan dat de moslims hier wel getolereerd worden, maar niet erkend. En heel wat spanningen in moslimbuurten komen juist voort uit het gevoel niet geaccepteerd te zijn. Een echte moskee en aangepaste stedenbouwkundige regels zouden een teken van erkenning zijn. Als Brussel pluralistisch en multicultureel wil zijn, dan kan het Gewest dit debat niet langer uit de weg gaan."
Fijn dat je wil reageren. Wie reageert, gaat akkoord met onze huisregels. Hoe reageren via Disqus? Een woordje uitleg.