Burgemeester Schepmans: ‘We zijn allemaal Molenbekenaren’

Sinds de aanslagen in Parijs en het bashen dat erop volgde, is Molenbeek niet langer gespleten. Er is een veel grotere betrokkenheid. Dat zegt burgemeester Françoise Schepmans (MR): “De daders hadden evengoed in een Anderlechtse of Schaarbeekse wijk kunnen opgroeien.”

Molenbeek werd al lang voor de aanslagen op 22 maart in verband gebracht met terrorisme. Vooral na de aanslagen in Parijs is de gemeente gebrandmerkt als een broeihaard van jihadisme. De negatieve aandacht versterkte de roep om orde op zaken in het oude bolwerk van PS-boegbeeld Philippe Moureaux.

Minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon beloofde om Molenbeek op te kuisen. Heeft u ondertussen zicht op wie komt en gaat en vooral wie blijft?
FRANÇOISE SCHEPMANS: Molenbeek is een grote gemeente met bijna 100.000 inwoners en met heel uiteenlopende wijken. Het centrum van Molenbeek is heel dicht bevolkt, er zijn veel grote families die in kleine appartementjes wonen, en er wordt heel veel verhuisd, ook binnen de gemeente. Het is belangrijk om te weten wie waar woont. Vroeger ging de politie één keer langs om te weten of een nieuw ingeschrevene op een bepaald adres woonde, nu twee keer. Het was niet de bedoeling om iedereen te controleren, maar wel om te kijken in eengezinswoningen die per verdieping verhuurd worden wie waar woont. Dat was geen grote kuis, maar het broodnodige op punt stellen van de administratie. Het voorbije jaar hebben we 1.100 ambtelijke schrappingen gehad, de jaren voordien waren er dat maar 600. Ik zeg altijd: ‘In Molenbeek zijn er geen wijken waar wetteloosheid heerst, er zijn wel mensen die buiten de wet leven.’

Sinds de aanslagen zijn er minder Syriëgangers, maar volgens mensen op het terrein is de radicalisering niet verminderd, wel integendeel. Ervaart u dat ook ?
SCHEPMANS: Voor de aanslagen had je in Molenbeek en in andere delen van Brussel twee strekkingen. De eerste strekking ontkende alle problemen, het centrum van Molenbeek was een multicultureel lab en iedereen kwam goed overeen met iedereen. De tweede strekking zei boudweg: met het centrum van Molenbeek hebben we niets te maken, de problemen die zich daar stellen, zijn niet onze problemen. De grote onverschilligheid. Nu, na de aanslagen voelt iedereen zich betrokken, Molenbeek staat symbool voor de problemen en uitdagingen van steden nu en in de toekomst. Er zijn geen wetenschappelijke studies over radicalisme in Molenbeek. Mijn gevoel is dat er niet meer radicalisme is, maar dat we het niet langer ontkennen. Het is vergelijkbaar met de drugsaanpak: vandaag sluiten we veel meer plaatsen voor drugshandel, vroeger waren die er evengoed, maar er werd minder tegen opgetreden.
We hebben nu drie jaar ervaring met radicalisme, we kennen het fenomeen echt wel beter. Radicalisme is een zware uitdaging die veel tijd vraagt: het gaat over scholing, over vorming, burgerschap. Maar ik ben optimistisch. In het centrum van Molenbeek zie je de tegenstelling: er zijn vrouwen van wie je alleen het gezicht ziet, andere vrouwen zijn modern gekleed. Hun herkomst is dezelfde. Het is maar een deel dat zich terugplooit op zichzelf en zijn gemeenschap, ook daar moeten we aan werken.
De moslimexecutieve wordt een betrouwbare partner, de huidige voorzitter wil goede contacten met de autoriteiten en met de religieuze verenigingen, hij is veel meer bij de les dan zijn voorgangers. Hij wil bijvoorbeeld dat de moskeeën hun erkenning aanvragen en op die manier contractueel verbonden zijn met de autoriteiten. In Molenbeek hebben maar vijf van de 26 moskeeën een erkenning aangevraagd. Daaronder belangrijke moskeeën met duizenden gelovigen. Sommige moskeeën zijn al in Molenbeek sinds de jaren zeventig. Erkenning zou beter zijn voor iedereen: ze zouden goed opgeleide leraars voor de lessen Arabisch kunnen aantrekken die ook goed betaald zouden worden.

Doet het Brussels Gewest genoeg in de strijd tegen radicalisering ?
SCHEPMANS: We hebben hulp gevraagd om de diensten bevolking en stedenbouw op punt te zetten. We hebben de lijst met 72 jongeren die een link met Molenbeek hebben die vatbaar zijn voor radicalisering. Het is zeer intensief om hen te volgen. Salah Abdeslam bijvoorbeeld had een criminele achtergrond, was lid van verenigingen en was eigenaar. We hebben personeel gevraagd aan het gewest, maar nog geen antwoord gekregen. Voor preventie hebben we voor 2017 wel 150.000 euro gekregen.

Wat kunt u doen voor jongeren die dreigen het slechte pad op te gaan ?
SCHEPMANS: Jongeren die de weg kwijt zijn, moeten we een doel in het leven schenken met een vorming, stage of werk. Achttienjarigen willen werk, zelfs om het even welk werk. Hiervoor hebben we straathoekwerkers nodig. De verenigingen, zoals Bonnevie, de Foyer, Jeugd en Stad, Centrum West, L’Association des Jeunes Molenbeekois en andere waren ter plekke voor de overheid. Sommige al een halve eeuw, dus zij kennen de situatie zeer goed. We hebben die verenigingen hard nodig.

Molenbeek werd symbool van het kwaad, maar de terroristen zaten evengoed in Anderlecht, Schaarbeek of Etterbeek. Vond en vindt u het etiket niet onrechtvaardig?
SCHEPMANS: Als Molenbeekse was ik het meest getroffen door de aanslagen in Parijs, Abaaoud was een charismatisch figuur die de broers Abdeslam en Abrini heeft beïnvloed en ze kwamen allemaal uit dezelfde wijk. Maar ze hadden elkaar evengoed kunnen leren kennen in de wijk rond het Lemmensplein in Anderlecht of het Liedtsplein in Schaarbeek. Het zijn de omstandigheden die ertoe hebben geleid dat het terroristische netwerk zich in Molenbeek heeft ontplooid.

Is de verhouding tussen hoog- en laag-Molenbeek veranderd sinds de aanslagen?
SCHEPMANS: Ik zeg nooit hoog-Molenbeek, ik zeg altijd nieuw-Molenbeek. Na de aanslagen heerste er heel veel angst, vooral, maar niet alleen in het centrum van Molenbeek. Ook de ouderen in nieuw-Molenbeek waren bang. De kinderen in de scholen werden bang omdat toenmalig minister van Onderwijs Joëlle Milquet opgeroepen had om de (Franstalige) scholen te sluiten. Dat was geen verstandige boodschap. Er was echter geen wantrouwen tussen de wijken, integendeel, de reactie van de mensen uit nieuw-Molenbeek was: we zijn allemaal Molenbekenaren. Ook in nieuw-Molenbeek wonen er mensen van Marokkaanse origine. Iedereen voelde zich geviseerd door de onophoudelijke bashing. Sindsdien wil iedereen Molenbeek zien. De UCL wil Molenbeek onderzoeken. Er is zelfs interesse vanuit Amerikaanse universiteiten.
We hebben ook toeristen gehad, er komen veel groepen naar Molenbeek. Niet om te gluren, maar om de situatie te begrijpen. Ik zie vaak groepen begeleid door Hans Vandecandelaere. Ze bezoeken de wijken, gaan naar het Huis van de Culturen, ze gaan nadien samen eten in het sociaal restaurant Les Uns et Les Autres. En ik heb nadien reacties gekregen: ‘We zijn tevreden dat we gekomen zijn.’ De jeugdherberg heeft vorig jaar wel klappen gekregen, en er waren ook minder schoolbezoeken.

Het was uw droom om burgemeester te worden. Is die droom verworden tot nachtmerrie ?
SCHEPMANS: Neen, helemaal niet. Burgemeester worden was misschien een ambitie, geen droom. Ik weet dat er politici zijn die die droom hebben. Ik heb wijlen Jacques Simonet (burgemeester van Anderlecht die tien jaar geleden op 44-jarige leeftijd gestorven is, red.) gekend van kindsbeen af en die zei al als adolescent dat hij net als zijn vader Henri minister wou worden. Ik woon al heel mijn leven in Molenbeek, ik volg de actualiteit, engageerde mij in de turnclub van mijn atheneum, ben naar de ULB gegaan, ik ben schepen geworden in het college van Philippe Moureaux, maar toen ik schepen werd, was het niet mijn ambitie om op de stoel van Moureaux te gaan zitten. Alles is bij mij langzaam gegaan, stap voor stap. Mijn ambitie was om deel te nemen aan het bestuur, maar met Moureaux was dat niet evident.

Maar sinds de aanslagen is het wel een aartsmoeilijke opdracht.
SCHEPMANS: Dat klopt niet. Het was moeilijk vanaf de eerste dag dat ik burgemeester werd. Ik ben in januari 2013 burgemeester geworden van een gemeente die een socialistische meerderheid had sinds 1939. Binnen de administratie heerste er een bepaalde cultuur: ‘We hebben het altijd zo gedaan, dus doen we het verder zo.’ Maar ik wou een andere manier van werken, maar in een sfeer van wantrouwen is dat aartsmoeilijk. Ook bij de bevolking van het centrum heerste wantrouwen: er werden geruchten verspreid als ging ik moskeeën sluiten, vrouwen verbieden de hoofddoek te dragen en jongeren laten controleren. Ik werd met andere woorden versleten voor een sectair individu. Het heeft veel tijd gevraagd om het vertrouwen te winnen. De aanslagen hebben me gechoqueerd, maar we moesten dag na dag besturen en de angst proberen weg te nemen bij de mensen. Dat is werk van een heel andere aard. Na de aanslagen voelde ik de steun van de administratie en de bevolking. De politique politicienne was weg, maar is nu terug. De malaise was eigenlijk al begonnen in Verviers 2015 en heeft geduurd tot de grote vakantie vorig jaar. Dat was een zeer intense periode waarin de kleine ego’s van de politici werden opzijgezet, er was solidariteit tussen verkozenen en bevolking, ook op de gemeenteraad, maar met de verkiezingen in het vooruitzicht beginnen de politieke spelletjes opnieuw.

Waren er dan geen spanningen binnen het college?
SCHEPMANS: We zijn een equipe die trouw het bestuursakkoord uitvoert. De aanslagen waren uiteraard niet voorzien en binnen het college zijn er verschillende gevoeligheden wat de aanpak aangaat. In het kader van het Kanaalplan heeft de procureur-generaal gevraagd om alle verenigingen door te lichten. Sommige verenigingen waren gechoqueerd, en daar heb ik begrip voor, de politie had het beter kunnen aanpakken, ze had meer uitleg moeten geven, maar dat is de enige kritiek die ik heb. De opdracht luidde dat alle verenigingen, ook de verenigingen waarmee de gemeente nauw samenwerkt, moesten bekeken worden, anders ging de politie het verwijt krijgen alleen verenigingen in het centrum of islamitische verenigingen te viseren. Er zijn 1.600 verenigingen in Molenbeek, er zijn er vierhonderd die de facto niet meer bestaan, er zijn er vierhonderd die zich moeten in orde stellen en er zijn er honderd waarvan minstens een lid er illegale activiteiten op nahield (in de helft van die gevallen zijn er vermoedelijk terreurbanden, red.).”

Met welke boodschap trekt u naar de kiezer ?
SCHEPMANS: Laten we positief blijven, we hebben de troeven om vooruit te gaan. We zijn een grote diverse gemeente, met heel wat groene ruimten, parken. Er zijn heel veel initiatieven in de Kanaalzone, de Ninoofsepoort wordt heraangelegd, we hebben allerhande sportterreinen en zalen. Er zijn steeds meer jongeren die gevechtssporten volgen en we hebben karatekampioenen. En om de demografische boom te volgen, openen we binnenkort twee nieuwe middelbare scholen, boven op de twintig bestaande scholen. Er zijn jonge ondernemingen, we hebben kunstenaars. Maar er zijn ook de problemen van emancipatie. Er is te lang een paternalistische cultuur geweest: ‘Ik zorg wel voor een woning, ik zorg ervoor dat je zoon een baan als straatveger krijgt.’ Daar moeten we vanaf. We moeten een deel van de bevolking dat nog niet geëmancipeerd is, emanciperen.

1 JAAR KANAALPLAN

Een jaar na de start van het Kanaalplan presenteerde de politie een activiteitenrapport.

• 50 extra agenten, 104 extra politieacties
• 8.603 woningen gecontroleerd, goed voor 22.600 bewoners
• 1.113 mensen geschrapt uit het bevolkingsreigster
• 72 (ex-)Syriëstrijders: 26 in Syrië of Irak, 20 in de gevangenis, 26 anderen worden opgevolgd
• 1.617 vzw's doorgelicht, 102 verdacht van illegale praktijken, 51 verdacht van terreurbanden
• 6.168 mensen gecontroleerd, 277 aangehouden.