De standbeelden van Leopold II weghalen: kan dat zomaar?

Een groep parlementairen heeft een voorstel ingediend rond een debat over de toekomst van omstreden koloniaal erfgoed, zoals de standbeelden van Leopold II. Bevoegd minister Smet liet al weten de nodige vergunningen af te zullen leveren als beslist wordt dat die beelden verwijderd moeten worden. Maar kan dat zomaar?

Staatssecretaris voor Erfgoed en Stedenbouw Pascal Smet (One.brussels/SP.A) vraagt een debat over de toekomst van de standbeelden van koning Leopold II in het Brussels Gewest, liet hij woensdag weten. Dat doet hij onder meer omdat al ruim 60.000 mensen een petitie hebben ondertekend die eist dat alle standbeelden van de voormalige vorst worden weggehaald.

Als uit dat debat, waarbij ook de Congolese gemeenschap in Brussel en wetenschappers betrokken zouden worden, blijkt dat die beelden moeten verdwijnen, is hij bereid om de nodige vergunningen daarvoor af te leveren.

Vorige week diende een groep van parlementsleden van de meerderheid, onder wie Kalvin Soiresse Njall (Ecolo), al een voorstel in voor een debat over het koloniale erfgoed. Het voorstel van resolutie ligt bij de griffie, maar staat nog niet op de agenda van het parlement. “Wij stelden inderdaad een werkgroep voor met daarin wetenschappers, leerkrachten en verenigingen”, zegt Soiresse Njall aan BRUZZ. “Er moet een inventaris worden gemaakt van het koloniale erfgoed, en dan voorzien wij drie pistes."

"Sommige beelden moeten we vanuit pedagogisch en historisch oogpunt laten staan. Dat erfgoed moet in zijn context worden geplaatst, door een verklarend plakkaat bijvoorbeeld, of door artiesten de mogelijkheid te geven een werk te transformeren."

"Daarnaast willen we ook standbeelden en werken in de openbare ruimte plaatsen van mensen die tégen de kolonisering hebben gestreden, vooral vrouwen. In derde instantie beveelt ons voorstel ook aan om bepaalde standbeelden weg te halen uit de openbare ruimte, en in musea te plaatsen.”

Soiresse Njall en zijn collega’s hebben niet onderzocht in welke omstandigheden dat kan. Het voorstel moet nog alle stadia van het parlementaire debat doorlopen.

Eigenaar beslist?

“Enkel de eigenaar kan het initiatief nemen om standbeelden te laten verwijderen”, denkt Thierry Wauters van stedenbouwkundig agentschap Urban.brussels. Hij is er directeur Cultureel Erfgoed, de dienst die het adviesorgaan Koninklijke Commissie van Monumenten en Landschappen (KCML) beheert.

“Elsene bijvoorbeeld is eigenaar van de beschermde de Meeûssquare, waar een buste van de koloniale generaal Emile Storms staat. De gemeente diende in april een aanvraag voor bouwvergunning in om het beeld te verwijderen.”

Elsene zou de buste nog voor 30 juni uit het straatbeeld willen zien verdwijnen. De KCML geeft een advies, en er moet ook een openbaar onderzoek worden gehouden, omdat het om een beschermd plein gaat. “Maar dit was op vraag van de eigenaar. Als die zelf niet wil, denk ik niet dat het parlement het weghalen van een standbeeld kan opleggen”, zegt Wauters. De dienst wetgeving van het Brussels parlement kon woensdag geen antwoord geven op die vraag.

Geen openbaar onderzoek aan Troonplein

In het Brussels Gewest zijn in open lucht minstens vijf verwijzingen naar de omstreden koning te vinden: de Leopold II-tunnel, twee bustes, een standbeeld en het grote monument aan het Troonplein. Ook in het gemeentehuis van Schaarbeek staat een beeld van de koning-koloniaal, maar dat is inmiddels al vergezeld van een begeleidende tekst met meer duiding. (Lees verder onder de kaart, die de vijf standbeelden toont, plus datgene in Tervuren)

Het bekende ruiterstandbeeld op het Troonplein, dat zonet opnieuw werd beklad, is eigendom van de federale staat. “Dat is niet beschermd”, wijst Wauters op een belangrijk verschil met de beeltenis van Storms. “Hoe dan ook is een stedenbouwkundige vergunning nodig om het weg te halen, maar een openbaar onderzoek hoeft daarom wellicht niet.” Mocht de federale staat als eigenaar zijn fiat geven, kan het meest bekende standbeeld van de koning waarschijnlijk dus al binnen enkele maanden worden weggetakeld.

De buste in Vorst is net als het hele Dudenpark in handen van de Koninklijke Schenking, die Leopold II zelf bij leven nog aan de Belgische staat deed. De buste werd in 2018 weggehaald door een actiegroep en later door een parkwacht in de struiken teruggevonden.

Ze wordt sindsdien door Leefmilieu Brussel bewaard met het oog op een eventuele restauratie, in samenwerking met het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK).

Het standbeeld in de Koningstuin aan de Louizalaan ligt op het grondgebied van de Stad Brussel, maar die is er niet de eigenaar van. De tuin behoort wellicht toe aan het Brussels Gewest, en daar zouden de zaken dus snel kunnen gaan. Omdat de groenzone beschermd is, moet wel advies ingewonnen worden van de KCML, en een openbaar onderzoek worden gehouden.

'Politieke vraag, geen stedenbouwkundige'

Ook in Oudergem moet nog uitgezocht worden van wie de Leopoldbuste is. “Het standbeeld, dicht bij de Vorstsquare, is hoogstwaarschijnlijk van de gemeente”, zegt Oudergems schepen van Stedenbouw Alain Lefebvre (Défi). “Maar ik heb dat nog niet bevestigd gekregen.”

Lefebvre wil geen standpunt innemen over het al dan niet weghalen van de buste. “Dit is een politieke vraag, geen stedenbouwkundige. Als het Gewest ons vraagt om ze weg te halen, zal het college daarover gezamenlijk beslissen. Ik wil niet vooruitlopen op dat debat.”