'Hoofdstad moet onder federale voogdij'

Plaats Brussel onder federale voogdij, zoals het een hoofdstad betaamt; dat is de enige manier om de gemeentelijke financiën op orde te krijgen. Dat zegt professor Herman Matthijs. Wij zochten hem op aan de VUB, waar we tekst en uitleg kregen.

Er woedt een financiële storm over Europa. Na het geknoei van Griekenland en de aanval van speculanten eist de Duitse bondskanselier Angela Merkel dat de Europese lidstaten hun finan­ciën in orde brengen. Maar na de verkiezingen van 13 juni en nog een rondje B-H-V komt er een nieuwe staatshervorming. De Brusselaars hebben maar één grote eis: meer geld, gemeenzaam vertaald als de her­financiering van Brussel . Hoe moeten de Brusselse eisen, de staatshervorming én drastische besparingen met elkaar gerijmd worden? Het woord is aan Herman Matthijs, hoogleraar Overheidsbegrotingen en Bestuurswetenschappen.

Wat is er mis met de Brusselse financiën?
Herman Matthijs: "De Brusselse openbare financiën, die van het Gewest om duidelijk te zijn, hebben het de voorbije jaren niet zo slecht gedaan, de rekeningen vielen al met al nog mee, al gaat het nu duidelijk moeilijker. Het teruglopen van de fiscale capaciteit (stadsvlucht van middeninkomens en instroom van armen, DV) is hét probleem. Ik wil er toch even aan herinneren dat Brussel alleen als Gewest rechtstreeks gefinancierd wordt, maar dat het daarnaast ook indirect gefinancierd wordt door en vanuit de gemeenschappen, én dat er ook nog geld van de federale overheid komt - denk maar aan de Beliris-samenwerkingsakkoorden. Je mag ook niet alle beleidsniveaus over dezelfde kam scheren. De Vlaamse Gemeenschapscommissie kan gerust zo verder, het Brussels Gewest daarentegen dreigt in de problemen te komen, maar het grote probleem is het faillissement van de Franse gemeenschapscommissie, de Cocof."

Dat klinkt minder dramatisch dan verwacht: niet heel Brussel dreigt ten onder te gaan.
Matthijs: "Brussel kampt natuurlijk met grote problemen. Het grootste is de werkloosheid: één Brusselaar op de vijf zit zonder baan. In vergelijking met Vlaanderen is dat enorm. En dan is er de bestuurlijke janboel, de negentien baronieën met evenveel OCMW's, het Gewest, de twee gemeenschapscommissies, zelfs de agglomeratie bestaat nog voor de wet . Het gemeentelijk apparaat in stand houden kost handenvol geld - geld dat veel zinvoller kan worden besteed -, terwijl gemeentelijke autonomie in feite niet meer is dan een moderne versie van de middeleeuwse feodaliteit. De financiële toestand van een aantal gemeenten is catastrofaal, en dat is een probleem dat het Gewest nooit zal kunnen oplossen. Wat wil je ook met een parlement waar zoveel schepenen en burgemeesters een zitje hebben?"

Een pendelaarsbelasting zou soelaas kunnen brengen. Voorbeelden zoals Berlijn dienen ter inspiratie.
Matthijs: " Nog niemand is erin geslaagd me uit te leggen hoe je die pendelaarsbelasting kunt organiseren. Neem iemand die in Antwerpen woont, maar in Brussel werkt. Welk deel van zijn belastingen gaat naar Antwerpen en welk deel naar Brussel? Dat wordt ongelooflijk ingewikkeld, en ons belastingsstelsel is al zo ingewikkeld. Tweede hinderpaal: welk bestuursniveau krijgt in Brussel de belastingen? Het Gewest of de gemeente? Je geraakt er nooit uit, en deugdelijke buitenlandse voorbeelden ken ik niet."

Principieel valt er wel iets te zeggen voor zo'n pendelaarsbelasting. Pendelaars kosten Brussel handenvol geld.
Matthijs: " Brussel heeft veel meer voordelen van de pendelaars dan nadelen. De lokale economie leeft van de pendelaars. Stel dat de Vlaamse Gemeenschap haar administratie verhuist van Brussel naar het Oostenrijks gebied, naar Mechelen. (Mechelen was hoofdstad van de Oostenrijkse Nederlanden; burgemeester Bart Somers stelde ooit voor om de Vlaamse administratie in Mechelen onder te brengen, DV.) De gebouwen staan daar al klaar. Het verlies voor broodjeszaken, restaurants en winkels zou enorm zijn. Als er de jongste twintig jaar geen pendelaars waren geweest, dan was de Noordwijk nog altijd een krottenwijk."

Maar dat zijn voordelen voor de privésector; het is wel de overheid die instaat voor openbaar vervoer en wegeninfrastructuur.
Matthijs: "Pendelaars die per trein komen, kosten de Brusselaars niets, de NMBS is nog altijd federaal. Idem dito voor de mensen die zich met de Vlaamse vervoersmaatschappij De Lijn of de Waalse tegenhanger TEC verplaatsen."

De metro kost wél stukken van mensen. En hetzelfde geldt voor het onderhoud en de heraanleg van wegen.
Matthijs: "Er zijn toch samenwerkingsakkoorden met de federale overheid om het openbaar vervoer te helpen bekostigen? En als ik de financiën van de Brusselse vervoersmaatschappij MIVB naast die van De Lijn leg, dan zie ik dat de MIVB veel meer eigen inkomsten heeft. Zo slecht gaat het dus niet."

"Als ik een hapje eet op de eerste verdieping van het Sheraton aan het Rogierplein en ik kijk naar de Kleine Ring, dan word ik eraan herinnerd dat er na de heraanleg ervan - voor Expo 58 - geen grote infrastructuurwerkzaamheden in Brussel meer zijn geweest, terwijl dat in andere grote steden wel het geval was. De Ring rond Brussel? Die ligt op Vlaams grondgebied, de onderhoudskosten zijn ook voor Vlaanderen."

Misschien ligt de oplossing voor Brussel wel in een confederaal model, met gemeenschappen die veel meer investeren in de gezamenlijke hoofdstad.
Matthijs: "Dat geloof ik niet. Je kunt moeilijk de huisvuilophaling tussen de Franse en de Vlaamse Gemeenschap verdelen, al ben ik er wel van overtuigd dat we na 13 juni zullen evolueren naar meer confederalisme, met meer bevoegdheden voor gemeenschappen en gewesten, al moeten we de confederatie beperken tot Vlaanderen, Wallonië en Duitstalig België. Stel dat de ziekenhuisfinanciering deels weggetrokken wordt van het federale niveau naar de gemeenschappen, dan kun je de ziekenhuizen in Brussel toch niet aan de VGC en de Cocof toevertrouwen, aan de Vlaamse en Franse Gemeenschap? Dat wordt een permanent shoppen. Dan kiezen de Brusselaars de voordeligste formule en veranderen ze om de zes maanden van taalrol. Je zou een ware toevloed naar Nederlandstalige ziekenhuizen krijgen, met alle gevolgen van dien."

"Straks krijgen we onvermijdelijk de discussie over de toevloed aan Franstaligen in het Nederlandstalig onderwijs. Veel Franstaligen vinden het Franstalig onderwijs ondermaats en sturen daarom hun kinderen in het Nederlands naar school. Nederlandstalige ouders klagen dan weer over te veel Franstaligen, die hun kinderen afremmen. Zo sponsoren VGC en Vlaamse Gemeenschap de Franse Gemeenschap."

Welke plaats moet Brussel dan volgens u innemen in het institutionele landschap?
Matthijs: "Niet alles in Brussel loopt fout, het Gewest hoeft niet afgeschaft te worden. De MIVB werkt, op een paar veiligheidsproblemen nu en dan, zeer behoorlijk. Ook Net Brussel doet zijn werk, en sinds de brandweer niet langer op gemeentelijk niveau, maar op agglomeratie­niveau georganiseerd is, werkt ook die naar behoren. Om uit de financiële impasse te geraken, moet de voogdij over de gemeenten en de openbare ziekenhuizen naar het federale niveau. Een institutionele link garandeert een financiële inbreng. Het is niet normaal dat een federale overheid niets in de pap te brokkelen heeft in haar hoofdstad. Dat is nergens ter wereld zo."

"Ook de voogdij over de politie zou beter naar de federale regering verhuizen, al hebben we hier wel de clash tussen de Brusselse Vlamingen, die naar één zone willen, en de Franstaligen, die terug willen naar het gemeentelijk niveau. Vorige week kreeg ik hier een Zweed over de vloer die maar niet begreep dat er in de Europese wijk drie korpsen van drie verschillende zones opereren."
"En dan is er natuurlijk het arbeidsmarktbeleid, het fiasco van de voorbije twintig jaar. Hoeveel werkzoekenden heeft Actiris, de Brusselse dienst voor arbeidsbemiddeling, al in de trein gezet naar Zaventem, waar er veel vacatures waren?"

"Ik besef maar al te goed dat Franstalig Brussel mijn voorstellen zal weghonen, maar ik ben ervan overtuigd dat dat niet het geval is bij - veel - Vlamingen, en evenmin bij - veel - Walen."

Wie is Herman Matthijs?
Dr. Herman Matthijs (1960) doceert Bestuurswetenschappen en Overheidsbegrotingen aan de VUB, is lid van het Fris-onderzoeksportaal en schreef talloze boeken over zijn vakgebied. Matthijs is ook lid van de Hoge Raad voor Financiën.

Voor de liberale denktank Liberales bedacht hij vier manieren om de overheid efficiënter te laten functioneren: overheidstaken outsourcen (privatiseren), dereguleren (bijvoorbeeld het fiscaal aangiftebiljet minder complex maken), een betere overheidsbegroting en dito langetermijnplanning, en een responsabilisering van elke bestuurslaag.