Molenbeeks schepen Jan Gypers: 'Niet de gewone man is de vervuiler'

"Onze aanpak faalt. In alle Brusselse gemeenten wordt er gesluikstort." Daarom bepleit de Molenbeekse schepen van Leefmilieu en Openbare Netheid Jan Gypers (Open VLD) een alternatieve aanpak: beloon wie zijn afval naar het containerpark brengt. "Geld is internationaal, dat begrijpt iedereen."

Zes jaar werkt Gypers nu aan de netheid van zijn gemeente en nog steeds, zo geeft hij toe, is Molenbeek vuil.

"Het rondslingerend vuil op straat komt van overal," zegt hij. "Schoolkinderen trekken reclamefolders uit brievenbussen, autobestuurders maken hun wagen leeg op het trottoir, moslims hangen plastic zakjes met oud brood aan de hekken. En de hele dag rond valt er van alles van de balkonnetjes, variërend van snoeppapiertjes tot hele vuilniszakken. Vroeger werden de meeste huizen hier door een of twee gezinnen bewoond, nu leeft er op elke verdieping een familie."

En dan zijn er de vaste sluikstortplekken. Gypers kent er zeventig in zijn gemeente. "Mensen vertellen me soms gewoon dat ze hun rommel op die plekken achterlaten omdat ze weten dat het afval daar toch wordt opgehaald."

Het is niet simpel om de Molenbekenaren diets te maken wat de regels zijn. Er worden bijna zestig verschillende talen gesproken en mensen wonen vaak niet langer dan zes maanden op hetzelfde adres. "Alle buitenlanders die België binnenkomen, passeren via Molenbeek omdat hier het grootste sociale vangnet is. Maar het ontbreekt aan coaching, men doet niet aan inburgering. Hoe wil je dan dat de mensen de regels kennen? Ze horen iets over afval buitenzetten, en dat is het enige wat ze onthouden. Hoe of wanneer het moet, dringt niet tot hen door."

Gypers sprak een Litouwse die kwaad was omdat Net Brussel haar blauwe zak niet had meegenomen omdat er één yoghurtpotje bij zat. Die strenge houding van Net Brussel irriteert ook Gypers mateloos. "Die dienst gedraagt zich als een privé-firma. 'We doen wat in het contract staat en meer niet.' Wat slecht gesorteerd is, blijft staan. En de gemeente kan overal achteraan rijden om de achtergebleven zakken op te halen. Terwijl het voor Net Brussel vrij eenvoudig is om achteraf die ene onregelmatigheid uit de zak te verwijderen."

Het dagelijks ophalen van de achtergebleven zakken en sluikstorten is een van de drie sporen die Gypers volgt in zijn strijd tegen zwerfvuil. Voorts mikt hij op bewustmaking: affiches, een heuse gids, aanbellen bij de mensen en uitleg geven. Gypers: "Het helpt. Het aantal sluikstorten is verminderd, maar er zijn nog altijd evenveel plekken."

De derde strategie is repressie. Gypers: "Properheid is recht evenredig met de druk van politiecontroles en sociale controle. In de Vandenpeere­boomstraat, bij het Weststation, zou het vlug gedaan zijn met sluikstorten als de politie regelmatig zou langsrijden. Maar netheid staat niet op de prioriteitenlijst van de burgemeester. De politie bekommert zich dan ook niet om sluikstorten. Ze maakte vorig jaar voor de hele zone maar 58 pv's op. Een gevolg is ook dat bewoners van andere gemeenten hun afval in Molenbeek dumpen."

De enige vorm van repressie gaat uit van Gypers' eigen leefmilieuambtenaren. Die stelden vorig jaar 587 pv's voor netheidsovertredingen op. "Maar makkelijk is hun werk niet. De controle van enkele tienduizenden rondslingerende zakken leidt soms maar tot een vijftigtal pv's. Daarom nemen we binnenkort verplaatsbare camera's in gebruik."

Ook de sociale controle is volgens Gypers volledig verdwenen in Molenbeek. "Men durft er niets meer van te zeggen. Nu er geen wijkagenten meer zijn, voelen de bewoners zich door niemand meer gesterkt voor de handhaving van de normen."

Positieve boodschap
Omdat het met de klassieke drieledige aanpak aanmodderen blijft, wil Gypers het over een andere boeg gooien. "Ik wil een positieve, ecologische boodschap brengen. Je moet de gewone man niet als de vervuiler zien. Hij koopt spullen en blijft zitten met het afval. Is het zijn schuld dat er zoveel verpakking meegegeven wordt, dat zijn bed verslijt?"

Daarom stelt de schepen voor om afval te zien als een product met waarde, ten minste als het gesorteerd is. "Een stoel, gips: het kan allemaal als grondstof dienen voor een ander product. Of minstens elektriciteit genereren in de verbrandingsoven."

En als het waarde heeft, waarom er dan niet voor betalen? Gypers wil bij het Weststation een containerpark maken, waar iedereen die in Molenbeek woont of verblijft, zijn gesorteerde afval kan inruilen voor een waardebon van twee tot tien euro. "Geld werkt. Vergelijk het met het statiegeld voor leeggoed. Vaak hebben mensen met weinig burgerzin ook geldgebrek. Het heeft geen zin om die mensen een boete van driehonderd euro op te leggen, die betalen ze toch niet."

Niet iedereen heeft begrip voor het voorstel. "'Dan pikken rondrijdende Roma het vuil op en krijgen ze er nog geld voor ook,' zeggen sommigen. Maar is dat een probleem? Nu rijden ze rond, nemen bouwafval en andere rommel voor weinig geld mee en brengen het naar een sluikstortplek. Is dat beter?"

Belonen en bestraffen
Over de kosten van het voorstel maakt Gypers zich geen zorgen. "Reken uit hoe duur het huidige beleid is: alleen al onze vier vrachtwagens die rondrijden om het achtergebleven vuil op te halen en het tegen betaling af te voeren, kosten ons op jaarbasis 400.000 euro."

Het gemeentelijk containerpark is er nog niet. Het terrein dat Gypers op het oog heeft, is eigendom van spoorinfrastructuurbeheerder Infrabel. "Ik heb voorgesteld het stuk grond over te nemen en te onderhouden. Nu is het één grote sluikstort. Maar ik kreeg nog geen reactie."

Gypers beseft ook dat zijn containerpark niet het hele vuilnisprobleem oplost. Er zullen nog altijd huisvuilzakjes rondslingeren op de trottoirs. "Daarom moeten we overal vuilnisbakken plaatsen en die voortdurend leegmaken, ook al zijn ze officieel niet bedoeld voor huisvuil."

Bovendien zal er altijd rommel van andere gemeenten in Molenbeek blijven belanden. "Daarom zal ook repressie nodig blijven. We moeten twee verhalen hebben: belonen en straffen."