'Moslimidentiteit belangrijker dan land van herkomst bij stemgedrag'

Brussel telt ruim 20 procent parlementsleden met een moslimachtergrond en is daarmee uniek in het Westen. Toch kunnen niet enkel zij stemmen halen bij mensen uit de moslimgemeenschap, denkt Fatima Zibouh. “Wie werkt aan discriminatie en ongelijkheid, kan scoren ongeacht zijn afkomst.”

F atima Zibouh is met haar kleurrijke, oosters aandoende outfit een opvallende verschijning. Naast voorzitster van moslimvereniging Embem (Empowering Belgian Muslims) is ze onderzoekster aan het Centrum voor Etnische en Migratiestudies aan de Universiteit van Luik. Na de vorige verkiezingen schreef ze een boek over verkozenen met een moslimachtergrond in Brussel, want de uitslagen waren frappant. “Een vijfde van de Brusselse parlementsleden had een moslimachtergrond. Dat was werkelijk uniek: nergens in het Westen wordt de diversiteit in de samenleving zo zeer weerspiegeld in het parlement.”

Hoe komt dat?
Fatima Zibouh: “Er zijn verschillende redenen. Ons kiessysteem zorgt voor een evenredige vertegenwoordiging, zodat er meer ruimte is voor diversiteit. Door de nationaliteitswetgeving zijn er in 20 jaar tijd alleen al in Brussel meer dan 200.000 buitenlanders Belg geworden. En niet onbelangrijk: België kent stemplicht. Waar die niet geldt, zijn het vaak de zwakkeren, onder wie migranten, die niet naar de stembus trekken.”

Hoe is het stemgedrag van mensen met een migratieachtergrond geëvolueerd?
Zibouh: “Tien jaar geleden stemden mensen meer volgens een clan-logica. Wie afkomstig was uit het Rifgebied stemde op kandidaten uit die regio, wie uit de Balkan kwam, stemde op de Balkan-kandidaat.”
“Ondertussen is ons referentiekader verschoven: de moslimidentiteit is nu belangrijker dan het herkomstland. We spreken niet meer over Marokkaanse, maar over moslimkandidaten. Jongeren voelen zich Belg, maar wel moslim. Waar je vroeger anti-Arabisch racisme had, heb je nu islamofobie.”
“Dat heeft impact op campagnestrategieën. Wie zich vroeger als Marokkaanse kandidaat profileerde, speelt nu zijn moslimachtergrond meer uit. Zelfs verkozenen met een vrijzinnig imago zie je plots opduiken op islamitische feesten.”
“Ook de etnische kiezer zelf wordt gevoeliger voor die thema’s. Partijstandpunten over de hoofddoek en halal zijn belangrijker dan die over mobiliteit en huisvesting. Al moet je dat natuurlijk nuanceren: moslimkiezers kunnen ook jongeren zijn, zelfstandigen, vrouwen, werknemers, en ook daarvan hangt hun stem af.”

Daardoor wordt het kiezerspubliek van moslimkandidaten wel groter.
Zibouh: “Ja, dat klopt. Vroeger zou een Marokkaan nooit voor een Turk gestemd hebben, en omgekeerd. Vandaag scoort iemand als Mahinur Özdemir (CDH), een Turkse, ook goed bij Marokkaanse vrouwen, omdat ze sympathie opwekt als eerste parlementslid met een hoofddoek.”
“En het gaat verder dan dat. Een autochtone Belg die werkt op thema’s zoals de afschaffing van het hoofddoekenverbod op school, een soepelere gezinshereniging enzovoort, zal meer erkenning krijgen dan een moslimkandidaat die dat niet doet. Maar ze worden daarin vaak geremd door het partijstandpunt.”

Elsens schepen Bea Diallo (PS) wilde een gedragscode voor moskeeën en kerken, die kiezers zouden beïnvloeden. Nodig?
Zibouh: “Moskeeën spelen niet echt een mobiliserende rol. Zeker, politici gaan tijdens de campagne vaker naar de moskee, maar ik heb nergens gehoord over een imam die oproept tot steun. Hoogstens wordt er bij het buitengaan al eens informeel over gesproken. Aan Maghrebijnse kant is het moskeelandschap ook erg versnipperd; deze of gene kandidaat aan de overwinning helpen kan eigenlijk niet.”
“Aan Turkse kant is het verenigingsleven hiërarchischer. Daar zijn er minder, maar sterkere kandidaten, met steun van verenigingen. Het is geen toeval dat Emir Kir de tweede beste score in Brussel kon halen. Turken houden ook meer vast aan de eigen taal en cultuur. Maar ook bij hen is er een verschuiving richting moslimidentiteit.”

In 2007 stemde bijna de helft van de moslimkiezers PS.
Zibouh: “Ja, op het eerste gezicht lijkt dat niet logisch. Je zou verwachten dat ze conservatieve of religieus georiënteerde partijen verkiezen boven een seculiere partij als de PS. Maar het resultaat wijst erop dat het socio-economische nog veel belangrijker is. Maar ik kan niet voorspellen of het overwicht van de PS zal afnemen, nu de middenklasse van Marokkaanse afkomst groeit.”
“Sommige waarnemers wijten het succes aan het feit dat de PS veel mensen van Marokkaanse origine op de lijsten had staan. En wat zie je nu? De MR zet een onbekende met een moslimachtergrond op de derde plaats (Abdallah Kanfaoui, red.).”

Het aantal Nederlandstalige stemmen lijkt met elke verkiezing te slinken. Het heet dat Nederlandstalige partijen er moeilijk in te slagen om stemmen bij anderstaligen te halen.
Zibouh: “Met kandidaten die een migratieachtergrond hebben, doen ze dat wel hoor. Kijk naar Fouad Ahidar (SP.A). Voor Marokkaanse kandidaten maakt het minder uit of ze op een Vlaamse of Franstalige lijst staan, ze kunnen op de twee veel stemmen halen. Maar nogmaals: het is de thematiek die telt. Wat zeggen ze over discriminatie, over gelijkheid?”
“De priester van een grote Afrikaans-evangelische kerk zei me eens dat al zijn gelovigen op een Vlaamse moslim stemden, want die had hen geholpen een lokaal te vinden. Het is dus mogelijk om linguïstische, etnische en religieuze grenzen doorbreken.”

Andere evoluties sinds de vorige verkiezingen?
Zibouh: “Eigenlijk is de deelname aan het politieke leven helemaal genormaliseerd en geprofessionaliseerd. Naast de parlementen is ook het personeel op de kabinetten heel divers. Niet enkel afkomst, ook bekwaamheid telt nu, en moslimpolitici houden zich met de meest uiteenlopende zaken bezig. Kijk naar Ahmed Laaouej: senator en raadgever van Di Rupo, niet over discriminatie en wijkwerking, maar over fiscaliteit en financiën.”
“Vroeger had je kandidaten die zich ofwel volledig op de eigen gemeenschap richtten, ofwel helemaal assimileerden en de goede Belg uithingen. Nu kiest bijna iedereen voor de middenweg: ze zijn er voor iedereen, maar behouden voeling met hun achtergrond.”
“Wat me wel zorgen baart, is dat steeds meer jongeren zich afkeren van de politiek en oproepen tot een boycot van de verkiezingen. Ze zijn antisysteem, en organiseren zich ook echt, met flyers en andere acties. Dat is een groeiend fenomeen, en absoluut te betreuren.”