‘Pas als we weten wat ons bindt, kunnen we verder’

Welke richting moet Brussel uit? Hoe kan de stad leefbaarder? BDW vond vier uiteenlopende persoonlijkheden bereid om voor één dag minister-president van Brussel te spelen. Nedjma Hadj ruilde begin jaren 1990 Algiers in voor Brussel. Ze is architect-stedenbouwkundige van opleiding, werkt voor de Hallen van Schaarbeek, schrijft en filmt en raakt niet uitgekeken op steden.

'Z ie je dat plantsoen? Veel te net als je het mij vraagt. Je mag er het gras niet betreden. Dat er soms een expositie in het tuintje plaatsvindt, is wel tof, maar er gaapt een kloof tussen de filosofie achter het plantsoen en de behoeften van de bewoners. Elk stukje openbare ruimte moet goed gebruikt worden in een dichtbevolkte buurt als deze. Wat heb je aan park of speeltuin als ze voor zes uur al weer dicht gaan? Gelukkig is er nog het Josaphatpark."

Nedjma Hadj gidst me door haar wijk. Op het Houwaertplein wijst ze naar twee miezerige banken. "Dit plein is niet spectaculair gerenoveerd. Maar het is er wel op verbeterd. Onder meer door die domme banken. Kleine ingrepen kunnen een groot verschil maken." Die filosofie duikt vaker op in het discours van onze minister-president voor één dag.

Drietalig onderwijs
Op de spanningen en conflicten tussen de Vlaamse en de Franse Gemeenschap heeft Hadj het niet begrepen. "Ze monopoliseren al zo lang het debat. Het idee woekert dat je tot de ene of tot de andere gemeenschap behoort. En Brussel is het kind van de rekening. Ik behoor zoals bijna de helft van Brussel niet tot een van beide kampen en wil daar niet toe verplicht worden. De eeuwige discussies tussen Nederlandstalige en Franstalige mensen en structuren zijn vervelend, contraproductief en steriel."

Minister-president Nedjma Hadj zet resoluut in op drietaligheid. "Naast Frans en Nederlands zouden scholen in een derde taal moeten mogen onderwijzen. De Europese school kan een model zijn. Die derde taal wordt best afgestemd op de realiteit in de buurt. Dat zou dan Arabisch, Spaans of Turks kunnen zijn. Gedaan met straf schrijven omdat je tijdens de speeltijd op een Nederlandse school Frans sprak of op een Franse school Arabisch! Dat is Brussel niet. Brussel is meertalig. Dat moeten we aanvaarden. Taal is, nog veel meer dan de keuken, hét kanaal om de cultuur van de andere te leren kennen. Mooi meegenomen: wie zijn kind Arabisch wil leren, is niet langer aangewezen op koranscholen."

Minimale waarden
Begin jaren 1990 spoelde Nedjma Hadj in Brussel aan. "Brussel is een kleine, maar hechte stad. Het cultureel aanbod is groot, maar enorm versnipperd. Als minister-president zou ik zoeken naar een gemeenschappelijke basis voor een cultureel project dat voor iedereen toegankelijk is. 'Wat bindt ons?' zal de vraag zijn. Respect? De ontplooiing van het individu? Dat laatste botst al meteen met de Maghrebijnse gewoonte om de gemeenschap voorrang te geven op individuele vrijheid. Waar kunnen we ons wel samen achter scharen? Wat zijn de minimale waarden? Veel culturele instellingen voeren diversiteit hoog in het vaandel. De vrijheid voor het individu, de vrijheid om te creëren en tolerantie lijken me ook sleutelbegrippen. Maar we zijn er duidelijk nog niet uit. In dit debat zou ik als minister-president tijd en geld investeren. Pas als we weten wat ons bindt, kunnen we de stad verder ontwikkelen."

Microkredieten
Een volgend strijdpunt van de regering-Hadj I is armoede. "Te veel Brusselaars zijn gemarginaliseerd. Wie zijn werk verliest of er geen vindt, valt te snel door de mazen van het net. Een te grote kloof tussen arm en rijk is nefast voor de stad. Zonder solidariteit redden we het niet. Burgerinitiatieven die solidariteit in de praktijk brengen, krijgen van mij extra middelen. Vervolgens moedig ik zoveel mogelijk synergie en netwerken aan. En bijna even belangrijk vind ik de strijd tegen immateriële armoede."

Ook de werkloosheid moet stante pede aangepakt worden. "We ontsnappen voorlopig aan de grote rellen die Londen en Parijs geteisterd hebben. Maar niets doen aan de hoge werkloosheid bij jongeren, dat is erom vragen. Geen perspectief hebben is dramatisch."

"Welke strategie is nu de beste? Ik ben geen expert. Ik vermoed dat we aan de opleidingen moeten sleutelen en dat we minder moeten uitgaan van de traditionele beroepen. Jongeren moeten we zwaar aanmoedigen om hun ding te doen. Ik geloof in kleinschaligheid, in vele kleine bedrijfjes die je maximaal ondersteunt. Dat creëert een dynamiek. Ik heb daar veel vertrouwen in."

"Voor de oprichting van al die bedrijfjes heb je microkredieten nodig. Wellicht moet het bancaire systeem dan wat aangepast worden. Dat is idealistisch. Maar als ik dan toch minister-president ben..."

One-colored
Ondanks haar opleiding hoef je van minister-president Hadj geen grote stadsplanningsprojecten te verwachten. "Vroeger kon het idee van een groot cultureel project me verblijden, maar a) ik ben realistischer geworden, en b) het tijdperk van de grote urbanistische projecten is voorbij. Dus géén Guggenheim en al helemaal geen nieuwe kathedraal of moskee voor Brussel. Er zijn andere prioriteiten. Het ontbreekt bijvoorbeeld nog altijd aan sportterreinen en plekken waar de jeugd zichzelf kan zijn en iets kan doen. Waarom overtuigen we de privébedrijven er niet van om een deel van hun ruimte voor iedereen open te stellen? Met een sportzaal, vergaderruimte of feestzaal kunnen ze veel buurten blij maken. Niet alles moet van de overheid komen. We moeten voorbij het taboe durven te denken."

Hadj pleit voor flexibiliteit. "Veranderingen maken me niet nostalgisch. Een volle stad als Brussel moet nieuwelingen en nieuwigheden aanvaarden." Ze zou wel ingrijpen als een buurt te fel gemonopoliseerd wordt door één kleur of gemeenschap. "Ik ben geen dictator, maar te veel van hetzelfde is niet goed. Ik gruw van one-colored wijken, met uitsluitend Maghrebijnen of uitsluitend rijke blanken, waar je je op een andere planeet waant."

"Hoe kun je dat vermijden? Zorg voor circulatie tussen de verschillende wijken. Breng ze met elkaar in contact. Grijp in voordat de laatste bakker met echte pistoleekes vertrekt. Samenwonen moet mogelijk zijn zonder dat het een overlevingsstrijd is die alleen de dapperen aankunnen. Dat zou een van de minimale waarden van Brussel kunnen zijn. We zijn die strijd aan het verliezen, en dat is zéér jammer."

"Ik zou de grote projecten verplichten zich in te passen in het bestaande, en rekening te houden met het algemeen belang. Uit den boze zijn volledig omheinde sites. Thurn & Taxis is een gemiste kans. Bouw lofts, luxeappartementen én bescheiden sociale woningen, en je krijgt vanzelf een mix van stedelingen."

Dichterlijke epiloog
Op de terugweg belanden we weer op het Houwaertplein. Op de buste van Jan Baptist Houwaert, een zestiende-eeuwse dichter en Meester der Rekeningen des Hertogdoms van Brabant, lezen we 'Hovdt Middel Mate'. Hadj: "Dat vind ik een mooi principe voor Sint-Joost. Laten we samen zoeken naar iets doenbaars en leefbaars voor iedereen."

Wie is Nedjma Hadj?

• Geboren in Algiers.
• Studeert er in 1985 af aan de École Polytechnique d'Architecture et d'Urbanisme.
• Vier jaar burgerdienst.
• Trekt naar België als begin jaren 1990 de integristen van het Front Islamique du Salut (FIS) de verkiezingen winnen en er een bloederige burgeroorlog uitbarst.
• Volgt een master aan de KUL. Is in 1999 aan de universiteit verbonden als wetenschappelijk medewerker.
• 1995: heeft een stad nodig, vindt Brussel genereus, belandt bij theatergezelschap Dito'Dito, dat later opgaat in de KVS.
• Stelt tegenwoordig het programma samen voor de Hallen van Schaarbeek.