Politicologe Emilie van Haute (ULB): ‘Taalgroepen laten steeds meer kiezers koud’

De verkiezingskoorts stijgt, daar zijn de aankondiging van Fouad Ahidar (ex-Vooruit) om met eigen lijsten te komen en de nieuwe partij Viva Palestina van Dyab Abou Jahjah alvast bewijzen van. Op zes maanden van de gewestverkiezingen waagt politicologe Emilie van Haute (ULB) zich aan enkele voorspellingen. “Ecolo zal verliezen, Groen en N-VA houden wellicht stand.”

In de partijhoofdkwartieren wordt ijverig getimmerd aan de kieslijsten voor 9 juni 2024. Niet iedereen zal daar even gelukkig van worden, en met zowel Viva Palestina als de lijst van Fouad Ahidar aan Nederlandstalige zijde, wordt de versnippering nog groter. Ook Agora is er trouwens weer bij. Zelfs voor ULB-professor Emilie van Haute is anticiperen niet gemakkelijk. “Het zou weleens op enkele stemmen kunnen aankomen of een lijst wel of niet zal meespelen. Groen zal om te beginnen wellicht niet zoveel verliezen.”

Waarom zou Groen standhouden? In Vlaanderen peilt de partij barslecht.
Emilie Van Haute: Groenen scoren altijd beter in steden. Verder zijn er ook beleidsresultaten. Groen had één minister die erg geëngageerd was op het vlak van de zachte mobiliteit en met name fietspaden. Het resultaat is erg zichtbaar in de stad.

Geldt dat ook voor de Franstalige groenen?
Van Haute: Bij Ecolo gaat het om veel minder concrete verwezenlijkingen en ook nog eens over moeilijke bevoegdheden: het covidbeleid, de netheid … Van den Brandt zal misschien zelfs wat Franstalige stemmen krijgen van teleurgestelde Ecolostemmers die liever op een groene politicus stemmen die iets gerealiseerd heeft.

Nochtans was de invoering van Good Move een gedeeltelijke mislukking. Het Gewest en Elke Van den Brandt coördineerden de introductie van die circulatieplannen.
Van Haute: Ik vermoed dat kiezers wel beseffen dat het vooral op gemeentelijk vlak vastliep. Wellicht wordt dat haar niet aangerekend.

Er is de groei van het aantal lijsten. Welke gevolgen verwacht u nog?
Van Haute: Ook N-VA houdt wellicht wel stand. Maar daarnaast krijgen we misschien alleen lijsten die één tot twee zetels halen. Open VLD, CD&V, Vooruit … Wellicht herhaalt PTB-PVDA ook de strategie van de vorige keer, waarbij ze een lijst aan de Franstalige én de Nederlandstalige zijde indienen. Dat leverde ook hen één zetel op. Zo’n versnippering maakt een regeringsvorming doorgaans niet makkelijker.

De Brusselse N-VA is nadrukkelijk aanwezig op Franstalige televisieplatformen en profileert zich als ‘Brussels’. Kan dat werken?
Van Haute: Ik geloof niet dat dat veel kiezers zal opleveren. We zien ook dat Georges-Louis Bouchez dat probeert in Brussel in het Nederlands.

Bij de vorige gewestverkiezingen steeg het aantal Nederlandstalige stemmen plots tot een recordaantal van 70.000 stemmen. Hoe verklaart u dat?
Van Haute: De groep Brusselaars die zich niet als Frans- of Nederlandstalig identificeert, wordt steeds belangrijker, die mensen zal het worst wezen voor welke taalgroep ze stemmen. Veel kiezers zijn naar een Nederlandstalige school geweest. Dat is echt een nieuwe generatie. Dat zullen we merken, zeker nu er vijf jaar geen verkiezingen zijn geweest.

Daarnaast speelt ook de nieuwe manier waarop de lijsten worden gepresenteerd in het kieshokje mee. Sinds 2019 zie je alle partijen in één oogopslag, terwijl je vroeger eerst een taalgroep moest kiezen. Verder is er een strategisch element: partijen dienen bijvoorbeeld een lijst in de twee taalgroepen in. Dat doet PTB-PVDA, of ook Dier-Animal. En dan heb je nog de lijsten waar je niet meteen een taalidentiteit mee verbindt in de Nederlandstalige taalgroep, zoals Agora. Het wordt uitkijken hoe de partijen deze keer met die taalgroepen zullen omgaan.

Het systeem van de taalgroepen wordt steeds minder gebruikt zoals het bedoeld was in het begin: voor twee afgelijnde taalgemeenschappen.
Van Haute: Zowel de kiezers als de partijen passen zich aan. Die laatste buigen het systeem zover het dat toelaat.

MR deed het in 2019 slecht, maar staat de laatste tijd voorop in de peilingen. Hoe verklaart u dat?
Van Haute: Het lijkt erop dat de partij in zuidelijke gemeenten kiezers terugwint van Ecolo. Daarnaast is de MR meer het terrein opgegaan en hebben ze kandidaten gezocht in gemeenten waar ze niet zo sterk stonden. Door de klap bij de verkiezingen was de urgentie om er opnieuw voor te gaan groter bij de MR dan bijvoorbeeld bij de PS.
Ten slotte profiteert MR ook van het feit dat de partij meer plaats krijgt in het politieke spectrum, zeker omdat Défi achteruitboert. Ze bouwt daar nu trouwens een hele campagne rond: ‘50 tinten links en wij helemaal alleen aan de rechterzijde’.

Vlaams Belang staat afgetekend op kop in Vlaanderen. Kan de partij die met Johan Demol ooit hoge ogen gooide hier opnieuw scoren?
Van Haute: Ik heb niet die indruk. Ze hebben erg veel moeite om politiek personeel te vinden in Brussel, de lokale afdelingen zijn niet meteen springlevend. En wie een proteststem wil uitbrengen heeft bijvoorbeeld de optie PTB.

Als die PTB blijft groeien en opnieuw niet in de Brusselse regering wil, wordt het speelveld voor de andere partijen nog kleiner. Wordt de coalitievorming dan niet lastig?
Van Haute: Ja, de kans is reëel dat de huidige Franstalige meerderheidspartijen allemaal terrein verliezen. Als ze dan toch weer samen een regering willen vormen, zal er tijd overgaan voor er een ‘ploeg van verliezers’ komt. Aan Nederlandstalige zijde zouden Vooruit en Open VLD ook kunnen achteruitboeren.

Waarom?
Van Haute: Vooruit moet afrekenen met concurrentie, onder meer van Ahidar en van PTB/PVDA. Open VLD zal niet meer op zijn locomotief Vanhengel kunnen rekenen en moet ook het begrotingstekort verantwoorden. En dan heb je nog de interne problemen bij Open VLD in Brussel (met de saga rond Els Ampe, red.).

De PS lijkt onder druk van de PTB linkser te sturen, onder meer in het woonbeleid. Akkoord?
Van Haute: Dat klopt. Daarnaast heeft de partij haar communicatie bijgestuurd. Ze stond nergens op sociale media en daar hebben ze verandering in gebracht. Ook heeft de PS geprobeerd om de lokale afdelingen te reanimeren, die in de zuidelijke gemeenten vaak op sterven na dood waren. Al komt die reactie wel laat.

Levensbeschouwing staat opnieuw in de aandacht, met de kwestie van hoofddoeken bij gemeentepersoneel. Zal dat thema nog meegaan tot de verkiezingen?
Van Haute: Een partij als MR wil het in elk geval wel warm houden, net als Ecolo wellicht, maar dan aan de andere kant van het strijdtoneel. Dat brengt de PS in een lastig parket. De partij kan niet meespelen in het opbod omdat ze verdeeld blijft over de kwestie.

Verdedigt Ecolo die hoofddoek uit overtuiging of is het eerder een strategische zet om kiezers te winnen? Nogal wat mensen denken dat Ecolo niet zoveel kans maakt bij Brusselse moslims.
Van Haute: Het is eerder een overtuiging en past in een breder discours voor gelijke kansen. Maar ik ben er inderdaad niet zeker van dat ze daarmee stemmen winnen, de huidige Ecolokiezers liggen meer wakker van levenskwaliteit. Ecolo presenteert zich hiermee bovendien als een makkelijke schietschijf. Polariseren loont niet altijd.

Maar bij Bouchez lukt dat wel.
Van Haute: Bouchez probeert dat inderdaad de hele tijd, hij probeerde eerst als Sarkozy te communiceren, dan imiteerde hij Trump en nu Bart De Wever, maar het is niet zo duidelijk dat die aanpak in Franstalig België ook vruchten afwerpt.

Wat verwacht u nog van de campagne?
Van Haute: Een aantal thema’s zullen hoe dan ook nog opduiken. Ik denk aan veiligheid en drugs, een zichtbaar thema, waar de MR kan scoren. De PS zal wellicht vooral op haar woonbeleid focussen, omdat de partij weet dat ook PTB-kiezers daar gevoelig voor zijn. De vraag is eerder waar Ecolo wil mee uitpakken: de covidcrisis, klimaat of netheid: dat zijn geen evidente thema’s.

Wie trekt volgens u de PS-lijst voor het Gewest?
Van Haute: Caroline Désir vermoed ik. Dat kan de partij helpen in het zuiden van Brussel, een vrouw uit Elsene.

Hoe kijkt u naar de wissel bij Vooruit, waar Ans Persoons de lijst trekt in plaats van Pascal Smet?
Van Haute: Tegelijk blijft Pascal Smet wel op de tweede plaats. Ik twijfel eraan of dat de juiste stap is, je bekendste kop zo lang mogelijk uitspelen. Je ziet dat daar met Ahidar nu protest tegen komt. Dat probleem is misschien nog duidelijker bij Défi, waar de drie grote tenoren (Olivier Maingain, Didier Gosuin en Bernard Clerfayt, red.) de vernieuwing de facto tegenhielden. Dat brengt de partij vandaag in de problemen.

Het is vijf jaar geleden dat er verkiezingen waren, waardoor het aandeel nieuwe kiezers erg groot is. Welk effect verwacht u in Brussel?
Van Haute: In 2019 stelden we vast dat de jonge kiezers klimaat en milieu véél belangrijker vonden dat oudere kiezers. Ook toegang tot woningen en de arbeidsmarkt stond hoog op de lijst. Dat zijn eerder thema’s voor links. Nu, het is een algemeen fenomeen dat jongeren eerder links stemmen en mensen met de tijd rechtser. De vraag is ook of die nieuwe kiezers wel zullen gaan stemmen, vorige keer waren de niet-stemmers erg talrijk. Het beleid moet daar aandacht voor hebben. De opkomstplicht mag geen excuus zijn om achterover te leunen.