40 jaar stadsontwikkeling voor woonst en werk te boek

Eerder al had de Gewestelijke Ontwikkelingsmaatschappij voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (Gomb) voor haar veertigste verjaardag haar naam veranderd in citydev.brussels. Nu wordt een overzicht van de grootste realisaties gepresenteerd in het fotoboek ‘40 years of urban development’. Stadsfotografe Marie-Françoise Plissart zorgt voor het beeld.

Industriële gebouwen, bedrijfspanden, huisvesting, restauratieprojecten en nieuwbouw met gemengde functies: Citydev.brussels heeft het allemaal gerealiseerd. Daar waar de vastgoedprojecten veertig jaar terug een oplossing boden voor prangende noden, zoals antwoorden vinden op economische stadsvlucht (door aanleg van industrie- en wetenschapsparken), heeft de ontwikkelingsmaatschappij het jongste decennium complexere uitdagingen te lijf moeten gaan. Dat leert een snelle blik op de 35 vastgoedprojecten die als voorbeeld werden genomen om de geschiedenis te illustreren in drie hoofdstukken: economische expansie, stadsvernieuwing en gemengde projecten. Ook erfgoedrestauraties als het Hanzehuis (OCMW Brussel) of de Solvaybibliotheek uit 1901, die hedendaagse functies kregen, sieren het citydev-visitekaartje.

Zuiderse vakantiedorpen
Van zodra het gewest Brussel na 1974 institutioneel vorm probeerde te krijgen, werd door de toenmalige Gomb de industriële bedrijvigheid aangemoedigd. Ook om werkgelegenheid te behouden in de grootstad. Het resultaat daarvan is te lezen in een veertigtal economische sites, waarvan een tiental in het boek uit de doeken worden gedaan. Vooral de brede kanaalzone werd hierin goed bedeeld, met de Aa-kaai, Newton, de Cité voor culturele industrie, Euctides en Erasmus (allemaal in Anderlecht) en Mercator & Galilei (in Neder-over-Heembeek). Mooi voorbeeld hiervan is het bedrijvenproject Arsenaal in een voormalige kazerne in Etterbeek. Dit complex in neo-Tudorstijl (1901-1904), dat als loods voor legervoertuigen dienst had gedaan, werd in 1983 een kmo-tehuis. De bedrijfshal maakte meteen naam doordat het lederwarenhuis Delvaux hier zijn ateliers vestigde. Ook de grote Gossetsite, in de jaren 1920 door architect Blomme gebouwd als tabaks- en sigarettenfabriek, is met zijn 13.000 vierkante meter een toonbeeld van semi-industriële ruimte voor kmo’s. Het complex werd in 1993 subtiel herbouwd met respect voor de art-decostijl. Ook hier weer een ‘naam’ – TéléBruxelles – die de site een gezicht gaf.

Vanaf 1987 focust citidev.brussels ook op stadsvernieuwingsprojecten: middeninkomens beschikken te weinig over middelgrote woningen in Brussel. Pakweg 3.500 woningen werden sindsdien in samenwerking met de privésector gebouwd, zowel renovaties als (ver)nieuwbouw. Betaalbare huisvesting was het motief in het honderdtal projecten. Ook hier weer veel aandacht voor de kanaalzone, en het aanpalende Sint-Jans-Molenbeek en de Vijfhoek. Schoolvoorbeelden hiervan zijn het postmodernistische Lindehof (naast de art-deco Moderne Wijk) in Sint-Agatha-Berchem of een ‘landmark’ als de Terrassen aan de Sluis, een hangterrassenwoontoren bij het kanaal, in de stijl van zuiderse vakantiedorpen.

‘Sociale gemengdheid’
Tot slot toont het overzichtsboek dat citydev.brussels recent koos om energiezuinige projecten te gaan ontwikkelen én meer aandacht te geven aan ‘gemengde’ grootschalige projecten. Dat zijn vastgoedprojecten die afstand nemen van het traditionele monofunctionele: woningen. Openbare ruimte, winkels en economische bedrijvigheid, groene ruimte en culturele voorzieningen worden gemengd aangeboden. Dat moet wel, want de laatste braakliggende terreinen in de hoofdstad moeten optimaal ingevuld worden met ‘sociale gemengdheid’. De duurzame wijk Tivoli in Laken en Cityline in Anderlecht zijn daarvan sprekende voorbeelden. Maar naast landmarks toont het boek vooral dat de naam van de architect minder belangrijk lijkt dan het project. Daarvan getuigen onopvallende locaties, als de site Birmingham (Edingenstraat), rond de vervallen Bulexfabriek met zijn oude bakstenen schoorsteentoren. Daar werden in een oase van rust 57 niet-geconventioneerde appartementen (6.500 vierkante meter) ingericht en 4.100 vierkante meter kmo-ruimte. De publicatie geeft alleszins veel voorbeelden van nieuwe woon- en werkmogelijkheden in de stad, op locaties die maximale opwaardering kregen.