Alain de Halleux, filmmaker en nucleair chemicus: 'Toekomst staat op het spel'

Met Welcome to Fukushima heeft Alain de Halleux net zijn derde onheilsdocumentaire rond kernenergie afgewerkt. Daarom vindt hij het ook schandalig dat de reactivatie van Doel 3 en Tihange 2 overwogen wordt, net nu de mogelijkheid om het gebruik van kernenergie geleidelijk af te bouwen voor het grijpen ligt.

A lain de Halleux, een geboren en getogen Brusselaar, weet waarover hij spreekt als hij het over kernenergie heeft: de filmmaker is ook gediplomeerd nucleair chemicus. "De zaadjes daarvoor zijn gestrooid toen ik nog een tiener was, meer bepaald door het zien van een tv-film waarin Sovjetwetenschappers om het leven komen door radioactieve straling. De notie dat mensen door onzichtbare stralen gedood kunnen worden, is zowel afschrikwekkend als fascinerend voor een elfjarige jongen. Geen oog heb ik die nacht dichtgedaan. Letterlijk geen oog. Pas later heb ik begrepen dat ik die studierichting gekozen heb om de straling eindelijk te kunnen begrijpen."
"Vervolgens ben ik echter een compleet andere richting ingeslagen, en heb ik me ingeschreven aan het INSAS. Waarna het maken van films - bedrijfsfilms en de fictiefilm Pleure pas germaine - me helemaal opslorpte. Zelfs de kernramp in Tsjernobyl ging aan mij voorbij. Tot ik in 2006, twintig jaar later, op de radio hoorde dat de kerncentrale in het Zweedse Forsmark op zeven minuten van de meltdown was gekomen. Wat? In een land dat staat voor oerdegelijkheid!? Alles kwam terug, en ik ben begonnen met het bestuderen van dossiers rond kernenergie en -centrales."

"Alles wat ik vroeger had gedaan, begon steeds futieler te lijken voor mij gezien de omvang van het probleem, en het besef dat de toekomst van mijn vier zonen - en van de mensheid in het algemeen - op het spel staat. Daaruit is mijn eerste documentaire over kernenergie gegroeid: RAS nucléaire, rien à signaler. Een film die zich toespitste op arbeiders in kerncentrales. De verhalen die ze vertelden - dikwijls 's nachts op café - rezen me de haren te berge. Ze deden me begrijpen dat ik in gevaar ben, en dat wij in gevaar zijn. Zo bleek overduidelijk dat de kerncentrales heel slecht beheerd worden, en dat veiligheid pas op de tweede plaats komt. Na geldgewin."

Hallucinante onwetendheid
Eenmaal die weg ingeslagen, volgde Chernobyl 4 ever. "Ik wilde ontdekken hoe het daar gesteld was, zoveel jaar na de ramp. En of de toestand genormaliseerd was of niet. Tijdens verschillende reizen naar Oekraïne werd me overduidelijk dat dat niet het geval is. Het gebied oogt paradijselijk, maar is erg gevaarlijk. Het is onbewoonbaar voor de mens. Op de werf waar een koepel over de sarcofaag wordt gebouwd, mocht ik slechts twee dagen filmen. Toen ik daar de eerste dag met mijn gids Wladimir toekwam, was er geen kat te bespeuren. 'Geen probleem,' zei Wladimir. Waarop hij wat rondbelde om volk op te trommelen. Na een half uur kwamen arbeiders in beschermende kledij aangerend om te doen alsof ze werkten terwijl ik filmde. Een echt beeld kan je van de corruptie en het gesjoemel niet krijgen. Maar dat er niets is opgelost en het eigenlijk allemaal nog maar begint, is overduidelijk. Als er bij ons een ramp van die omvang gebeurt, wat best mogelijk is, zal dat vreselijke gevolgen hebben. Voor ons, en voor het nageslacht. En dan durft men spreken over het heropstarten van kerncentrales."

Na het afwerken van de film had De Halleux het wel even gehad met kernenergie. Kwestie van zijn zinnen te verzetten. "Maar nog geen twee maanden nadien was er de ramp in Fukushima. Niet met een, maar met vier reactors. Dus was ik het aan mezelf verplicht ook daar een film over te maken, en de stem van de mensen daar te laten horen. Makkelijk was dat niet, want anders dan voorheen kon ik niet op de steun van de VRT, RTBF en Arte Frankrijk rekenen. Ik moest alles zelf doen met mijn productiefirma L'Indien Productions, en heb alles ook zelf moeten bekostigen. Blijkbaar zijn de mensen al die onheilsverhalen beu, en zijn ze liever doof en blind om enkel met zichzelf bezig te kunnen zijn. Vraag naar Fukushima en onwetendheid is troef. Wat was dat nu weer juist? Hoe lang is dat nu weer geleden? Hallucinant is het."
"In vergelijking met Tsjernobyl is de toestand er op het eerste gezicht beter, en is er minder vervuiling. Maar tegelijkertijd is volgens mij de kans op een accident in de toekomst oneindig veel groter dan in Tsjernobyl, waar men het meer dan 25 jaar later nog steeds moeilijk heeft om de ontplofte reactor afdoend af te dekken. En dan gaat het slechts om één reactor. In Fukushima moet men zich zorgen maken over vier van die monsters bomvol brandstof. Bovendien is de kans op aardbevingen in die regio erg groot. En waar gaan ze, gezien de huidige economische toestand, het geld vinden om de reactoren af te dekken? Geld vinden om iets te doen dat geen geld opbrengt in een wereld die enkel om geld draait, met kernenergie als centrum. Als er een aardbeving komt, die zwaar genoeg is om de koeling te doen wegvallen, moeten er vijftig miljoen mensen geëvacueerd worden. Dan stort niet alleen de beurs van Tokio in, maar ook die van New York en Londen. Dan vallen de dominostenen, en komt er een eind aan het kapitalisme. Eén keer negen op de schaal van Richter en de wereld zal drastisch veranderen. En niemand die het zich aantrekt."

Hitler
De Halleux vindt het dan ook schandalig dat er sprake is om de gesloten reactors Doel 3 en Tihange 2 eind maart terug te activeren. "De koningen waren nog kerels die hun verantwoordelijkheid opnamen. Die als eersten de strijd introkken. Ze riskeerden hun leven, tegenwoordig worden er beslissingen genomen die tot oorlogen en rampen kunnen leiden zonder dat die besluitnemers het beseffen of willen beseffen. Neem nu bijvoorbeeld Frankrijk dat voor 85 procent van zijn energie afhankelijk is van kerncentrales. Een manco aan flexibiliteit dat hen van de ene dag op de andere zonder elektriciteit en energie kan zetten. Als ze hun uraniummijnen in Niger verliezen, of als er een ernstig ongeval gebeurt met een van hun kernreactors. Duitsland daarentegen heeft de wijze beslissing genomen te diversifiëren. Dus zouden wij Duitsland moeten volgen, en research opstarten rond alternatieve energiebronnen. Die knowhow kunnen we later dan eventueel verkopen."

"Ik heb het ministerie van Energie gebeld met de vraag hoe ver in de toekomst hun energieplannen reiken. Drie jaar, was hun antwoord. Dat is dus niets. Er zou tenminste twintig jaar vooruit moeten worden gepland. Moest het niet zo schandalig zijn, het zou lachwekkend zijn. Maar het is onze eigen fout, we hebben de beleidsmakers die we zelf verdienen."

"De activiteiten in de kerncentrales gebeuren voor tachtig procent in onderaanneming, ook hier spelen de economische wetmatigheden. Zelfs de democratie is in onderaanneming. We stemmen, zijn vijf minuten actief en daarna kunnen we niets meer doen. Dan laten we het denken over politiek aan anderen over. En blijkbaar liefst van al aan imbecielen. Churchill heeft ooit gezegd dat de democratie niet goed is, maar dat we niets beter hebben. Ik kom daartegen in opstand. Niet alleen omdat de democratie de wereld in brand steekt in naam van haar grote gelijk, ook omdat ze aan de basis al verdeeld is. Want sommigen mogen stemmen, en anderen niet. Denk je dat de mensen die samenleefden in stammen dat deden? Het is gewoonweg debiel. Zo debiel dat het zelfs iemand als Hitler aan de macht heeft gebracht. Als alternatief kunnen er meer plaatselijke discussies komen tussen burgers. Discussies die niet eindigen op een stem, maar op eensgezindheid over een idee. In welke familie wordt een beslissing democratisch genomen, daarvoor moet je toch knettergek zijn? Wie wil er naar zee, en wie niet? En wat is een land, dat is toch een grote familie! Dus moeten we andere systemen zoeken."