Art Basics for Children in de prijzen: ‘Leraren moeten boeien’

“De kwaliteit van leerboeken is om te huilen in ons land. En misschien moeten we onze leerkrachten in spe gewoon allemaal een filosofisch jaar laten doen.” De Oostenrijkse Gerhard Jäger is een bedaard man, maar als het over onderwijs gaat, schieten zijn ogen vuur. Deze week krijgt de bezieler van Art Basics for Children (ABC) een prestigieuze prijs voor zijn invloed op dat onderwijs.

Teaching is the art of assisting discovery’, lezen we op een van de deuren van het ABC-huis in Schaarbeek, een wonderlijke plek die het midden houdt tussen een bibliotheek, een speelhuis en een kunstenaarsatelier. “Dat citaat vat het wel wat samen,” zegt de 61-jarige Jäger, in een Nederlands gekruid met veel Duits. “We proberen kinderen en studenten in contact te brengen met onderwerpen die hén boeien, die zij willen onderzoeken.”
Het is die aanpak die Jäger op 4 oktober de Prijs Filson Steers Mariman van de Koning Boudewijnstichting oplevert. Hoog tijd voor een gesprek met de man die cultureel-educatief Vlaanderen op zijn kop zette.

Hoe bent u zelf ooit in Brussel verzeild geraakt?
Gerhard Jäger: De liefde. Ik speelde theater in Wenen. Toen we zelf een festival organiseerden, hadden we ook Rosas over de vloer, met Anne Teresa De Keersmaeker. Gaandeweg ontstond een intense vriendschap. In 1994 werd Anton dan geboren. Ik had niet echt een andere keuze dan naar Brussel te komen. Anne Teresa werkte veel en ik wou geen vader zijn van een kind in een ander land. Ik heb in die periode ervaren wat het is om de typische mama-rol te hebben. Een moeilijke dag doorbrengen met een baby. ’s Avonds met een huishouden in chaos zitten. Je afvragen wat je nu eigenlijk gedaan hebt, terwijl je niet eens de tijd had om de krant te lezen.

U krijgt nu een prijs voor alles wat u met Art Basics for Children hebt verwezenlijkt. Klopt het dat ABC eigenlijk ontstaan is door dat vaderschap?
Gerhard Jäger: Ja. Ik was zelf ook een kind van gescheiden ouders. Mijn fantasie kon ik vooral kwijt in mijn boeken. Ik heb mezelf op die manier kunst eigen gemaakt, heel autodidactisch. Dat verleden kwam in Brussel terug toen ik vader werd. Ik begon voor de baby, voor mezelf en later voor mijn dochter Anna Franziska een boekenverzameling aan te leggen. Brussel had en heeft nog steeds veel tweedehandsboekenwinkels. Die boekencollectie is de basis voor de 12.000 boeken die de bibliotheek van ABC nu telt. Sommige van Antons eerste boeken worden hier nu nog intensief gebruikt.

Geeft u eens een paar voorbeelden.

Gerhard Jäger: Nina’s book of little things van Keith Haring, illustratieboeken van Francesco Corni en Miroslav Sasek of Le livre de Lulu van Dada Media. Meestal gaat het om boeken die zowel inhoudelijk als vormelijk heel geslaagd zijn. Die werken hebben een filosofie die wij hier ook bij ABC hanteren: er is niet één interpretatie voor een verhaal.

In zijn motivatie voor uw prijs zegt de jury dat u met ABC baanbrekend en grensverleggend werk levert op het gebied van cultuureducatie. Legt u zelf eens uit waarin uw aanpak uitzonderlijk is?
Gerhard Jäger: Het basisidee was en is nog steeds kansengelijkheid. Een deel van de kinderen heeft het ‘geluk van de geboorte’. Ze groeien op met ouders met culturele bagage, boeken, kranten en tentoonstellingen. Ik vind dat je de kinderen die niet dat geluk hadden moet bereiken met kunst. En dan kom je al snel bij de school uit. Daarom werken we vaak met mobiele studio’s, die we meenemen naar scholen. Daarom organiseren we hier volledige weken voor schoolklassen. En daarom betrekken we de lerarenopleiding ook zo sterk bij ABC.

Kansengelijkheid is net iets waar België – zowel Vlaanderen als Wallonië - erg slecht in is. Dat blijkt toch keer op keer in de vergelijkende PISA-onderwijsstudies.
Gerhard Jäger: Mja. Je moet opletten met dat soort studies, sommige landen trainen hun leerlingen echt om goed te scoren op PISA. Wat ik echt dramatisch vind, is dit: de overheid heeft voor de hervorming van het secundair onderwijs ook 17.000 jongeren naar hun mening gevraagd. De uitkomst: ze willen meer kunst, ze willen leren koken, ze willen meer over de liefde leren, over geld ook wel. Als je dan ziet hoe weinig daar in de uiteindelijke hervorming van overblijft… Je hebt al decennia een spanning in het onderwijs tussen een trend die de persoonlijkheid van leerlingen wil versterken en een die wil dat we dingen die economisch nuttig zijn aanleren. Dat laatste aspect weegt in Vlaanderen zwaar door.

Vlaanderen legt te veel de nadruk op STEM, de vakken met nadruk op technologie, wetenschap en wiskunde?
Gerhard Jäger: Het basisidee is waardevol, maar de overheid heeft een enorme kans laten liggen om kunst te integreren in die vakken zonder daarom extra uren te creëren. Je zou zo een Arts Integrated Curriculum kunnen creëren. Nu is muzische vorming het vak dat helemaal achteraan bengelt qua belang, terwijl je het echt in elk vak kan binnenbrengen. Bij ABC zetten we daar STEAM tegenover, met de A van ART. Daarin slaan we de brug tussen wetenschappelijke onderwerpen en kunst.

U probeert die kunstinsteek in het onderwijs binnen te brengen via de lerarenopleiding, met dertig tot veertig groepen van leraren in spe die hier jaarlijks langskomen. Hoe zou u de lerarenopleiding nog veranderen als u dat kon?
Gerhard Jäger: Er is nog veel werk aan de winkel op het vlak van de material culture of schooling, de fysieke leerinrichting en -instrumenten. Dat gaat van creatieve speel- en leeromgevingen, over kleurencombinaties in ruimtes tot de kwaliteit van speelgoed en schoolboeken.

Wat is het probleem met die schoolboeken?
Gerhard Jäger: De kwaliteit is vaak verschrikkelijk. Inhoudelijk is het vaak niet meer dan een volgestouwde container met kennis. Je verliest gewoon alle motivatie om je in het onderwerp te verdiepen. De lay-out is vaak om te huilen. En ze zijn duur. Richt een grafische school op waar mensen leren om een schoolboek vorm te geven. En schrijf elk jaar prijzen uit voor de beste schoolboeken, zowel vormelijk al inhoudelijk.
Maar nog iets over die lerarenopleiding. Minstens even belangrijk is dat leerkrachten een interessante persoonlijkheid hebben. Die ontwikkel je niet doordat je hem een brochuurtje geeft, dat hij dan voorleest. Ook niet met een heel arsenaal aan didactische trucs voor klasmanagement. Maar je kan leraren bijvoorbeeld een filosofisch jaar laten doen.

In Duitsland is dat veel gebruikelijker. Een jaar reizen, werken, vrijwilligerswerk of gewoon lummelen voor je aan studies begint.
Gerhard Jäger: Ja, denk gewoon terug aan die een of twee leerkrachten die je bijgebleven zijn. Dat zijn personen die je als mens iets hebben bijgebracht. Die de lesinhoud gewoon durfden opzij te schuiven om op de actualiteit in te gaan, los van hun vak. Leerkrachten in spe moeten uitdagingen aangaan, met boeiende mensen en leefwerelden geconfronteerd worden, excursies maken. Op die manier kunnen ze als mens groeien en sterker voor de klas staan.
Finland is een boeiend voorbeeld. Wie in de leerkrachtenopleiding wil, moet daar aan verschillende criteria voldoen: heel goede punten halen en een solide motivatie voorleggen voor het beroep. Een op de tien mag dan leraar studeren. Na een heel goede opleiding krijgen ze vervolgens heel veel vertrouwen van de overheid. Daaraan hapert het hier nu vaak. Leraars worden bedolven onder administratie en controle.

U woont en werkt in Brussel. Hoe bevalt dat?
Gerhard Jäger: In het begin had ik het aartsmoeilijk. Ik waande me hier in het Oostblok als ik de straten bekeek. Gaandeweg begon ik te snappen hoe de dingen hier werken, apprecieerde ik de zelfironie hier ook. En de vermenging van meer dan honderd nationaliteiten is echt inspirerend. ABC kon enkel in Brussel kunnen ontstaan. Nu wil ik hier niet meer weg. Ik mis alleen de goeie cafés uit Wenen.

Wat hebben die cafés dat er hier niet is?
Gerhard Jäger: In Wenen had ik een café om met een lief naartoe te gaan, één om met een zakenrelatie af te spreken, een om de krant te lezen, … Vooral het soort cafés waar je gewoon overdag tijd kan doorbrengen, mis ik. Het oude Greenwich was een uitzondering. Lange tijd was dat mijn kantoor.

ABC-Familieweekend
Gaucheretplein 13, 1030 Brussel
zaterdag 7 en zondag 8 oktober
doorlopend van 10u tot 17u