Auteur Jan Wallyn over de kracht van queerness

Tot voor een jaar was Jan Wallyn algemeen directeur van kunstencentrum Zinnema. Vandaag is die muzikant, performer, consultant, producer én auteur van Een doodgewone dag, het eerste Nederlandstalige boek over non-binariteit geschreven door een non-binair persoon.

Jan Wallyn was amper zestien toen die in een jeugdhuis dansschool On the Roof oprichtte. In 2014 ging die aan de slag bij open talentenhuis Zinnema, na een residentie daar. Op hun 25e werd die artistiek coördinator en daarna algemeen directeur van Zinnema. Tot die vorig jaar koos voor een bestaan als performanceartiest (met de solo Hottest chick in town), muzikant (met hun dansende muziekband WALLYN), producer en sounddesigner. Ondertussen coacht die ook culturele en creatieve organisaties en artiesten. Nu schreef Wallyn – samen met de non-binaire gastschrijvers Inke Gieghase, Madonna Lenaert en Tumba – Een doodgewone dag, over hoe het is om in onze samenleving een non-binair persoon te zijn, een primeur voor ons taalgebied.

“Het idee was om het zo persoonlijk mogelijk aan te pakken,” vertelt Wallyn. “In dagboekstijl beschrijf ik in twaalf hoofdstukken elf dagen en vier nachten die in de afgelopen tien jaar bepalend zijn geweest voor het begrijpen van wat ik lang niet begreep. Ik ben ook veel over het onderwerp beginnen te lezen, en die wetenschappelijke omkadering en technische context verwerkte ik voornamelijk in het relaas van een nachtelijk gesprek met mijn mama.”

Systeem
Alleen al omdat genderqueer en non-binaire personen nog vaak verzwegen, vergeten of uitgesloten worden door de inrichting van onze maatschappij, de onbedachtzaamheid van onze omgangsvormen en de hiaten in onze taal, zou iedereen dit boek moeten lezen. Maar we kunnen wel al bevestigen dat een (zelf)portret van een non-binair persoon veel pijnlijke passages bevat. “Ik heb ooit eens meegedaan aan een onderzoek naar geweld op queer personen in Brussel, toen de onderzoekster uit mijn antwoorden concludeerde dat ik mijn leven best wel op heel wat manieren censureerde. Het was de eerste keer dat ik erbij stilstond dat ik het inderdaad genormaliseerd had dat ik dikwijls een andere weg naar huis nam om problemen op straat te vermijden, en dat ik sommige kleren die ik leuk vond zelfs niet paste, om er geen opmerkingen over te krijgen. Zo besef je dat de maatschappij je heeft gevormd op een manier waar je je zelf eerst niet eens bewust van bent.”

Wallyn laat in hun boek zien hoe kapitalisme, kolonisatie en het patriarchaat onze levenskeuzes, omgangsvormen en categorieën controleren en beperken. Bewuste of onbewuste minachting van het vrouwelijke speelt daarin een belangrijke rol. “Het patriarchaat houdt alleen maar stand als de categorieën helder blijven: mannen moeten mannen zijn en vrouwen vrouwen. Als mensen uit die verwachtingspatronen stappen, of de gedomineerde partij zich emancipeert, destabiliseert dat het systeem.”

Sinds Jan Wallyn in het Meise van hun jeugd moest vaststellen dat die helemaal niet graag voetbalde, heeft de zelfverklaarde non-binaire laatbloeier een lange weg afgelegd. Vooral ontmoetingen met verschillende queer personen zorgden voor momenten van inzicht en bevrijding. “Ook het privilege te mogen reizen en mensen te leren kennen die helemaal anders in het leven staan. Zoals in Zuid-Afrika, waar het discours rond gender heel anders is. Net als in de rest van Afrika voor de kolonisatie.”

Bevrijding
Een andere grote bron van inspiratie voor Jan Wallyn zijn social media. “Een grote kracht van queerness is het opbouwen van persoonlijke relaties, tot een gemeenschap waarvan de leden elkaar aanmoedigen om zichzelf te zijn. De drang naar zelfidentificatie, en de bevrijding die daarbij hoort, is aanstekelijk, en verklaart voor een stuk waarom rechtse bewegingen queerness de mond willen snoeren.”

Want ook al is Wallyn na die lange periode van verwarring en zelfbevraging enorm blij met wie die is, romantiseren doet die allerminst. Zelfs pijnlijke zelfcensuur volstaat niet om aan agressie en tal van andere vernederende situaties te ontkomen. Wallyn heeft de gedachte aanvaard dat die permanente strijd en angst de lay-out van hun verdere leven zullen bepalen. Ook al doen mensen van de lgbtqia+-gemeenschap best ook aan zelfzorg. Bijvoorbeeld door geen schaamte te kennen of het als zelfverraad te zien als ze eens een tijd geen zin hebben in activisme op de barricades, om ook eens een 'doodgewone dag' te kunnen beleven. In hun boek maakt die ook duidelijk hoe bondgenoten niet kunnen volstaan met een schouderklopje. Want het gaat vaak letterlijk om een zaak op leven en dood.

Een doodgewone dag verschijnt op 3/10 bij Standaard Uitgeverij en wordt op 6/10 feestelijk voorgesteld bij Muntpunt.