Balkon Stadhuis wordt opgeknapt

Vorige week laveerde een grote hydraulische kraan door de smalle straatjes van het stadscentrum, om zich even later pontificaal te installeren in de Vruntstraat, aan de achterzijde van het Stadhuis. Daar geeft een monumentale poort toegang tot de binnenplaats. De balustrade van het balkon daarboven, honderden kilo's zwaar, moest naar beneden getakeld worden voor een grondige restauratiebeurt.

De achtervleugel van het Stadhuis is de meest recente van het hele complex, dat in een vierkant is opgetrokken. Tot het verschrikkelijke bombardement van maarschalk de Villeroy, in 1695, stond op die plek de Lakenhalle. De voorlopers van de persfotografen alarmeerden met hun nieuwe technieken de publieke opinie van half Europa over de aangerichte verwoestingen, en er brak meteen een golf van verontwaardiging los. Met hun gemakkelijk verspreidbare gravures brachten etsers zoals Bernard van Orley aanschouwelijke beelden van het historische centrum van Brussel in lichterlaaie en in puin. Meer dan een eeuw later nog deden die beelden Napoleon - toch geen koorknaapje - verzuchten dat het bombardement van Brussel "aussi barbare qu'inutile", even barbaars als onzinnig, was geweest.

De Lakenhalle werd hoedanook niet meer heropgebouwd: de glorietijd van de eertijds zo belangrijke lakenindustrie was al twee eeuwen voorbij en de vrijgekomen ruimte werd gebruikt voor de uitbreiding van het Stadhuis.

Spreekgestoelte
De twee enorme balkons aan de kant van de Grote Markt hebben nog altijd een sociale en politieke functie: de koninklijke familie neemt er na een prinselijk huwelijk huldeblijken in ontvangst en de complete ploeg van de Rode Duivels laat zich er uitvoerig bejubelen.

In televisieloze tijden fungeerden balkons van openbare gebouwen als tribunes waarop toespraken werden gehouden. Op historische foto's zie je dat de balkons op de Grote Markt met baldakijnen en palmbomen tot heuse lustprieeltjes werden omgebouwd voor het bezoek van de keizer Wilhelm II in 1910.

De kunsthistoricus Vincent Heymans, van de cel Historisch Erfgoed, maakte een wetenschappelijke studie over het balkon in de Vruntstraat en concludeert dat dit exemplaar niet zo'n functie had. "Ook lettend op de geringe breedte van de straat, meen ik dat het balkon werd ontworpen om louter architecturaal-esthetische redenen: het streven naar symmetrie in de classicistische gevel, het accentue­ren van de assen die dwars door het complex lopen." Er werden wel vlaggen en bloempotten op geplaatst.

Eureka
De balustrade in smeedijzer was in 1997, toen de gevels van het Stadhuis werden schoongemaakt, niet onder handen genomen. Omdat het een ander type werkzaamheden betrof, maar ook... omdat het dossier in kwestie onvindbaar was. Vincent Heymans zegt daarover: "Wij wisten dat de architect Pierre-Victor Jamaer in 1888 het balkon gerestaureerd had en dat hij decoratieve elementen aan de oorspronkelijke basistructuur van begin achttiende eeuw had toegevoegd. Hij respecteerde dus het werk van zijn voorgangers, maar hij bekleedde het met een indrukwekkend geheel van vegetale motieven, meer bepaald lauriertakken en -bladeren. Wij wilden dus te weten komen wat van vóór en wat van na zijn interventie dateerde. Ik moest me verplaatsen in de logica van de ambtenarij van tientallen jaren geleden om te traceren hoe het dossier was geklasseerd. Na de nodige deducties wist ik waar ik moest zoeken, en eureka: de redenering van de opmaker van het dossier was anders dan tegenwoordig, maar ze hield wel steek."

Probleempje
Nadat Heymans een bijkomende studie gemaakt had, leek de restauratie een routineklus te worden. Maar toen compliceerde een kleine heraldische kwestie de zaak eventjes. Midden in de balustrade prijkt een klauwende leeuw in ijzer met daarboven een kroon. Een patrimoniumdeskundige suggereerde in de jaren 1980 dat het hier ging om typische negentiende-eeuwse onachtzaamheid. Zonder zijn kritiek te specificeren, liet hij verstaan dat een leeuw en een kroon niet thuishoorden op een gebouw van de Stad.

Heymans wil dat allemaal toch relativeren: "Ik ben zeker geen heraldicus, maar ik heb aan de hand van zeldzame foto's kunnen bewijzen dat de leeuw en de kroon van vóór de ingreep van Jamaer dateren. Bovendien ziet de kroon eruit als een weergave van een stadsmuur met kantelen, en het zou ook om de hertogelijke Brabantse kroon kunnen gaan. Er borrelden van verschillende kanten voorstellen op: de leeuw bijvoorbeeld vervangen door een afbeelding van de patroon van Brussel, Sint-Michiel. Maar wij houden ons niet bezig met intellectuele abstracties, wij werken aan een concreet restauratieproject waarbij de evolutie die een kunstvoorwerp doormaakte, niet verdonkeremaand wordt. De leeuw en de kroon zijn staaltjes van uitmuntend vakmanschap en zijn eeuwenoud. Er komen dus geen andere emblemen. Waarop zouden we ons trouwens baseren om deze of gene afbeelding van Sint-Michiel te kiezen? Dat zou pas lukraak gissen zijn."