Bleri Lleshi over liefde in neoliberale tijden

Liefde is wat ons laat groeien en bloeien, zegt politiek filosoof en activist Bleri Lleshi. Maar zijn nieuwe boek ‘Liefde in tijden van angst’ is geen Bleri Lleshi light. Hij maakt weinig kans om in de boekskes te komen met Valentijn, hoe graag hij er zijn boodschap ook in zou uiteenzetten: “Romantische liefde is een verkoopproduct.”

Na het jaar van de angst publiceert u met Valentijn een boek over de liefde. Lekker cocoonen, ver van de boze wereld?
Lleshi: “Het jaar 2015 is door journalisten uitgeroepen tot het jaar van de angst. En inderdaad, met de aanslagen in Parijs is de angst nog nooit zo dichtbij geweest. Als er in Beiroet of Istanboel aangeslagen gepleegd worden is het voor ons blijkbaar moeilijker om solidair te zijn, maar dat is een ander onderwerp.”
“Ik prijs me gelukkig om in een stad te leven die ook onder chaos kalm blijft, maar ik moet zeggen dat de angst nu zelfs in de activistische middens waarin ik verkeer, was binnengeslopen.”
“Maar waarom hou ik me als politiek filosoof met de liefde bezig? In mijn denken is alles politiek, ook de liefde. In al mijn boeken en artikels reik ik oplossingen aan, dat was ook zo in De neoliberale strafstaat. Er is altijd een constructieve kant in mijn werk. Er is nood aan toekomstvisies en alternatieven.”

De aanslagen in Parijs mogen de angst hebben aangewakkerd, ook voor Parijs was er al angst.
Lleshi: “Er is niet alleen angst voor terrorisme. Mensen zijn bang om in de armoede te belanden. Afgestudeerden weten niet of ze ooit aan de bak zullen komen. Ouderen met een klein pensioentje zijn bang voor de dag van morgen: gaan ze niet op straat belanden?”

Brussel telt bovendien massa’s kinderen en jongeren in armoede.
Lleshi: “Ik werk met kwetsbare jongeren die in armoede verkeren. Ze hebben vaak geen geld voor eten. En al zeker niet voor een bepaald merk schoenen of een iPhone. Toch worden ze verplicht om hier aan mee te doen. Anders tellen ze niet mee en worden ze bang.”
“Maar het gaat niet alleen over jongeren. Mensen in een kwetsbare positie, ook volwassenen, zijn bang voor iedere vorm van verandering, ook voor de aanhoudende vluchtelingenstroom. De wereld verandert razendsnel, en dat brengt iedereen in verwarring. Een eerste, zeer menselijke reactie is die angst proberen te ontwijken. Dat is algemeen aanvaard. Als je de angst wil bespreken moet je een taboe doorbreken en naar een psychiater of psycholoog trekken, maar daarmee is de angst nog niet overwonnen.”

Waarom is over angst schrijven belangrijk voor u?
Lleshi: “Ik wil dat mijn lezers de confrontatie met angst aangaan, we moeten openheid tonen. Door die openheid moeten we ons kwetsbaar opstellen. Maar we kunnen niet anders. Vertrouwen in de wereld en in de ander, ook al is die anders dan ik, is de enige weg. Die openheid is ook belangrijk voor een wereld in verandering. De openheid en het vertrouwen helpen om opnieuw auteur van ons leven te worden. Om angst te overwinnen zijn er verschillende manieren, je moet multidisciplinaire oplossingen zoeken.”
“De beste manier om angst te overwinnen is liefde. In het westen spelen we met de dichotomie haat-liefde, maar volgens Mahatma Ghandi is de dichotomie niet haat-liefde, maar angst-liefde.”

U houdt een pleidooi voor zelfliefde. Dat klinkt heel neoliberaal.
Lleshi: “In spiritualiteit en religies wordt gepleit voor zelfliefde. Een van de bekendste boodschappen van Boeddha is: ’Heb jezelf lief’. Als ik de Bijbel lees, vind ik er dezelfde boodschap in. Ook Soefidenkers zeggen: je moet eerst en vooral zelfliefde hebben, om tot liefde voor anderen te komen. Maar eenmaal je iemand liefhebt, is er de capaciteit om de ander en de mensheid lief te hebben. Dat staat heel ver van het neoliberalisme dat het ‘ik’ centraal stelt.”

U ergert zich vaak aan linkse en progressieve denkers die volgens u het meest dynamische systeem, het kapitalisme, niet au sérieux nemen.
Lleshi: “Veel mensen begrijpen niet dat neoliberalisme over elk aspect van ons leven gaat. Het moeit zich ook met ook de liefde. De neoliberalen hebben heel goed gezien dat iedereen vrijheid wil. Ik heb nog nooit iemand ontmoet die zei ‘ik wil niet vrij zijn’. Voor vrijheid wil ik ook heel veel op het spel zetten. Het probleem is dat we liefde en vrijheid tegenover elkaar stellen: ‘Het is gedaan met mijn lief omdat mijn vrijheid werd beperkt’. We zien de ander als belemmering, maar dat is platte romantische liefde. Geen ware liefde, want die maakt ons vrij.”
“Het probleem is dat we van liefde een product hebben gemaakt. Als ik mensen bezig hoor over de partner die ze zoeken, dan is het alsof ze een keuze maken tussen zakjes chips in de supermarkt. Diezelfde logica vind je ook in datingindustrie waar je kan aanklikken welke eigenschappen je date moet hebben. Op die manier missen we de wortels van de liefde.”

Dat moet u even toelichten.
Lleshi: “Een van die wortels is het verschil. Ieder mens is uniek, van daaruit moeten we vertrekken. Als we de ander niet erkennen, is er geen liefde mogelijk. Dat verliezen we vaak uit het oog. En toch ben ik hoopvol. In veel landen en zelfs hier in Brussel zijn relaties steeds meer gemengd. Ik ben dankbaar dat ik in de meest diverse stad ter wereld mag leven. We hebben geen andere keuze dan vanuit het verschil te vertrekken. Dat is pas een privilege.”

Naast erkenning van het verschil, pleit u ook voor aanwezigheid en respect.
Lleshi: “Hoe vaak zijn we nog bezig met elkaar, echt aanwezig? Maar ik heb natuurlijk gemakkelijk praten. Ik werk met alleenstaande moeders die twee of drie banen moeten combineren om rond te komen. Het zou arrogant zijn om tegen die mevrouwen te zeggen: ‘u moet aanwezig zijn voor uw kinderen’. Dan komt de marxist in mij boven die zegt: eerst brood op de plank.”
“Als ik gasten ontvang, vraag ik ze altijd om hun smartphone aan de kant te leggen. Ik kan er niet tegen dat mensen heel de avond naar hun iPhone kijken. Tijdens het diner verwacht ik dat ze luisteren en praten met elkaar. We moeten terug naar meer verbondenheid. Liefde heeft de kracht om ons te verbinden en doen beseffen dat er is meer dan het ik.”

‘Liefde in tijden van angst’ van Bleri Lleshi is uitgegeven bij Epo, telt 171 pagina’s en kost 15 euro. In de boekhandel vanaf 17 februari.