Bodycams voor Brusselse politie: 'Vergroot kloof met burger'

Volgend jaar gaan agenten van de politiezone Brussel Hoofdstad-Elsene bodycams uittesten. "Een technologische oplossing voor een niet-technologisch probleem", vindt VUB-expert Lucas Melgaço. Politievakbond VSOA vreest dat de bodycams vooral gebruikt zullen worden om agenten te controleren.

In de politiezone Brussel Hoofdstad-Elsene neemt het geweld tegen politieagenten de laatste jaren sterk toe. In 2019 stelde de politiezone hiervoor 392 pv's op, en het jaar is nog niet voorbij. In 2016 waren dat nog 100 pv's, blijkt uit het antwoord op de vraag van Bianca Debaets (CD&V) in de politieraad.

Na het nieuwjaarsgeweld tegen onder meer brandweerlieden toonde de meerderheid in de Stad Brussel in januari al de politieke wil om agenten uit te rusten met bodycams. Binnenkort lanceert de politiezone een proefproject. "Voor het einde van 2019 zal dat proefproject nog worden voorgesteld aan de gemeenteraden van Brussel-Stad en Elsene", zegt woordvoerster van burgemeester Close Maïté Van Rampelbergh.

'Meer transparantie'

Details over het proefproject zijn er nog niet. Het is nog niet duidelijk hoeveel bodycams de politie zal inzetten en welke eenheden ze zullen gebruiken, of hoe lang de testfase zal duren. "Dit is een project waar wij al even mee bezig zijn. De bodycams zijn er nog niet op het terrein, maar we werken nu wel aan de randvoorwaarden voor het proefproject", vertelt woordvoerder van de politiezone Brussel Hoofdstad-Elsene Olivier Slosse.

"De wil van de zone om in dit project te stappen is er", aldus Slosse. Volgens hem moeten bodycams bijdragen tot een grotere transparantie over politieinterventies. "Nu is er altijd een situatie van woord tegen woord. We merken dat een oordeel steeds meer gebaseerd wordt op beeldmateriaal. Bewakingscamera's en gsm-beelden zijn er al. Bodycams kunnen daarop een goede aanvulling zijn voor een vollediger beeld."

De beelden kunnen dan niet alleen meer duidelijkheid geven over mogelijk geweld tegen een agent, maar ook over dwanggebruik door een agent. "Die twee kan je niet los van elkaar zien", aldus Slosse nog.

Impact bodycams onduidelijk

In België zijn bodycams relatief nieuw. De wetgeving die het gebruik ervan regelt, werd vorig jaar goedgekeurd door de Kamer. Of het dragen van bodycams ook leidt tot minder meldingen van geweld tegen agenten is dan ook nog niet duidelijk.

"Wat we weten komt vooral van onderzoek in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk, waar de context heel verschillend is en de resultaten eerder gemengd", legt VUB-criminoloog Lucas Melgaço uit. "Eerder onderzoek toont aan dat er een impact is, volgens recenter onderzoek is die impact vrij beperkt."

Dat de Brusselse politie bodycams wil uittesten, vindt de VUB-onderzoeker die onder meer Police and Security doceert positief, mits enkele kanttekeningen. Melgaço: "Dit is een manier om nieuwe technologie uit te proberen om te zien wat werkt. Maar de methodologie voor de evaluatie moet dan wel correct zijn. Er moet een controlegroep zonder bodycams zijn. En wat zal men meten, het politiegeweld of geweld tegen politie? En op welke manier? Dit zou opgevolgd moeten worden door onderzoekers."

Gents experiment: 'Meerwaarde'

De Gentse politie staat al iets verder. Tijdens de Gentse Feesten vorig jaar zette de Gentse politie als eerste zone van het land bodycams in. "Er is veel minder agressie tegen agenten, maar het is moeilijk om te zeggen dat bodycams honderd procent effect hebben", vertelt de Gentse politiewoordvoerder Matto Langeraert. "Bij tussenkomsten voor vechtpartijen zagen we dat sommige personen rustiger werden wanneer de agent waarschuwde dat ze gefilmd werden. Bij anderen had dit het tegengestelde effect."

Maar voor de politie hebben de kleine camera's die meestal op borsthoogte worden geplaatst nog andere voordelen. "Iedereen wordt gefilmd en dat helpt bijvoorbeeld bij de identificatie", licht Langeraert toe.

'Grotere kloof tussen politie en burger'

Toch is VUB-expert Lucas Melgaço sceptisch over het gebruik van bodycams. Als het geweld tegen de politie is gestegen, moet men eerder kijken naar de achterliggende redenen voor die stijging, vindt de criminoloog. "Dit is zeer complex. Het is gemakkelijker om een technologische oplossing te vinden voor een probleem dat niet technologisch is", vindt Melgaço. "Er is het idee dat camera's dé waarheid zullen tonen. Maar een camera toont slechts één beeldhoek, van een agent die dan aan het lopen is of die bezig is met een interventie. Dat is een standpunt, maar niet de waarheid. Er is veel hoop, maar weinig kennis."

Bovendien gaat de discussie over bodycams verder dan de vraag over effectiviteit. Als de politie zulke camera's inzet, kan dat de relatie tussen de burger en de politie aantasten. "Ze kunnen het wantrouwen van de burger tegenover de politie versterken. Bodycams zullen de kloof tussen politie en burgers dus mogelijk nog groter maken", aldus Melgaço.

Onderliggende spanningen worden niet met camera's opgelost, aldus de criminoloog. Hij vergelijkt het met een klas waarin twee leerlingen geregeld met elkaar op de vuist gaan. "Je kan dan een camera in die klas plaatsen en die twee leerlingen zullen dan misschien niet meer met elkaar vechten, maar het onderliggende conflict is daarmee niet opgelost. Hetzelfde geldt met de politie en camera's. Zelfs als klachten door het gebruik van bodycams zullen afnemen, zegt dat niets over onderliggende spanningen tussen de burger en de politie."

'Geen mirakeloplossing'

De Franstalige mensenrechtenliga Ligue des Droits Humains (LDH) ziet in het proefproject van de Brusselse politie wel vooral voordelen, en dan vooral voor burgers die mogelijk slachtoffer zijn van politiegeweld.

In die context verwijst LDH-directeur Pierre-Arnaud Perrouty naar de zaak rond Semira Adamu, de uitgewezen asielzoekster die in 1998 door verstikking om het leven kwam toen ze geëscorteerd door rijkswachters uit het land werd gezet. Vier van hen werden schuldig bevonden voor haar dood.

Perrouty: "In die veroordeling waren de videobeelden essentieel. De agenten hadden hun interventie gefilmd om zichzelf te beschermen, al draaide dat anders uit. Toch ontbrak in hun beelden het moment waarop ze overleden was." Zulke situaties, waarbij niet alles gefilmd wordt, hoopt de mensenrechtenliga in de toekomst te vermijden met dit pilootproject.

"Maar er moet dan een belangrijk protocol komen waarmee duidelijk wordt wanneer een agent mag beginnen filmen, hoe lang beelden bewaard worden en wie toegang tot de beelden krijgt onder welke voorwaarden", aldus Perrouty. "De bodycam is zeker geen mirakeloplossing."

Bijkomend verdedigingsmechanisme

Politievakbond VSOA staat alvast niet te springen voor de invoering van de bodycams. "We zien dat ze vooral gebruikt worden om het personeel te controleren. Het zal afhangen van de begeleidende nota", klinkt het bij ondervoorzitter Vincent Houssin.

"Als het een middel wordt om de politie te controleren, zijn wij daar ook geen voorstander van", waarschuwt Carlos Medo, voorzitter van de andere politievakbond NSPV. "De vrijheid van de agent om te kunnen bepalen wanneer hij filmt of niet is belangrijk. De wetgever moet ervan uitgaan dat de politieman zijn job doet en dat de bodycam een bijkomend verdedigingsmechanisme is."

In die zin ziet Houssin een positief voorbeeld bij de politiezone Aarschot. "De agent beslist daar zelf wanneer hij filmt, wie gefilmd heeft kan de beelden gebruiken, en een agent kan niet worden gedwongen om een bodycam te dragen", aldus de ondervoorzitter van VSOA.

"Er is wel vraag naar bij het personeel", vult Medo aan. "Als we dit goed omkaderen is dit een goed bijkomend hulpmiddel."