Boekbindster en kunstenares Francesca Scarito: ‘De magie van papier’

“De verschillende manieren waarop je mensen en dingen kan bekijken heeft me steeds gefascineerd. Gaandeweg facetten ontdekken en blootleggen die aanvankelijk voor oog en geest verborgen zijn en zo een beeld van het geheel vormen. Dat vind je ook terug in mijn kunst. Om mijn werken volledig te vatten moet de toeschouwer bewegen, omdat het beeld verandert naar gelang van het blikveld. Mensen in beweging zetten, hen dwingen iets verder te gaan dan het voor de hand liggende, dat is wat ik het liefst van al doe.” Francesca Scarito, kunstenares met een voorliefde voor de veelzijdigheid van papier.

D oet haar naam anders vermoeden, toch is mijn gastvrouw Brusseles van in de wieg.

"Mijn vader was een Siciliaan, mijn moeder Belgische. Wat me uit mijn prille jaren, thuis in Sint-Agatha-Berchem, wellicht het meest is bijgebleven, is de geur van lijm en leer. De unieke geur van vaders werk: het vervaardigen van prachtige Italiaanse schoenen op maat. Mijn afkomst, de culturele mix, Sicilië: het maakt onlosmakelijk deel uit van mijn leven, zowat de helft van mijn familie woont er. Er gaat geen jaar voorbij of ik zoek hen op. Het is iets waar ik onmogelijk zonder kan."

Waar Scarito ook niet zonder kan is ontdekken. Om te beginnen ontdekken door te reizen.

"Al tijdens mijn studie wilde ik de geborgenheid van ons gezinnetje, de muren van het kleine België doorbreken, andere werelden opzoeken. Eerst Polen, toen nog communistisch, vervolgens Afrika: Togo en Burkina Faso. Fascinerend, onophoudelijk naar meer smakend. Volgden drie maanden India en anderhalf jaar Australië en Nieuw-Zeeland. Die laatste dankzij een beurs van de Royal Automobile Club of Belgium, die ik had aangeschreven met een dossier. Ik heb down under gewerkt als graficus, maar me vooral verdiept in de kunst van de aboriginals en de Maori's."

"Steeds weer andere culturen verkennen, ik kon er maar niet genoeg van krijgen. Met het verdiende geld heb ik vervolgens mijn blik gericht op het Verre Oosten: Indonesië, Singapore, Maleisië, Thailand. Toen de Amerika's. Ik heb Argentinië -Patagonië, Buenos Aires- en Chili doorkruist. Geproefd van Canada, geproefd van New York. En ook Japan mocht niet ontbreken. Onrust, bewegen. Door de geboorte van mijn dochter Shana, aan de kust in Oostende, heb ik me uiteindelijk meer gesetteld: het reizen is voortaan minder avontuurlijk, in Europa. Dichter bij huis, zij het niet minder interessant. Nu mijn lieve meid is opgegroeid tot een prachtige tiener beginnen dromen van verre bestemmingen echter gaandeweg weer vorm te krijgen."

Vossenplein
Vertrek- en eindpunt is steeds Brussel gebleven. Net zoals Brussel dat was na een overstap van zes jaar naar Waals-Brabant.

"Wat ik het meest heb gemist daar in Waals-Brabant? Mijn bezoekjes aan de vlooienmarkt van het Vossenplein. Authentiek, mensen van elke mogelijke afkomst en sociale klasse. Oude, nog echt Brusselse cafés. Maar ook de cultuur van de nieuwe stadmens. Brussel als biotoop eveneens, waar ik mijn dorst naar andere culturen dan de mijne opnieuw kon lessen."

"Ik heb Brussel ook altijd als heel gastvrij ervaren, leefbaar, voor de mens die mens wil zijn. Al is het hier met de komst van de Europese Gemeenschap op verschillende vlakken erg veranderd. Het heeft ons meer op de wereldkaart gezet, dat zeker, maar tegelijkertijd heeft het ook slechte kanten voor de gewone Brusselaar. Het leven is duurder geworden, vastgoed- en huurprijzen zijn de hoogte ingeschoten: het heeft nogal wat gewone mensen genoopt de stad te verlaten. Tja, Europa. Ik ken veel mensen van verschillende milieus, verschillende leeftijd, ben sociaal ingesteld, maar ik ken merkwaardig genoeg geen mensen van de Europese Gemeenschap. Hen ontmoet ik om de een of andere reden niet; het is alsof ze in een luchtbel leven, afgesloten van de andere Brusselaars. Spijtig vind ik dat, want ze maken deel uit van wat Brussel is. Brussel dat zo veel te bieden heeft voor wie het wil ontdekken."

Alleen in een hoekje
Liefde met kanttekeningen dus voor de stad, het gewest waar Francesca is opgegroeid en heeft geleerd haar weg te zoeken.

"Wij waren met drie kinderen thuis, mijn broer, mijn zus en ik. Mijn zus was extravert, een flapuit. Ik was meer het kind dat een beetje in zijn eigen wereld leefde en vanuit die wereld zijn zin voor het artistieke begon te ontdekken. Dikwijls kon je mij terugvinden, alleen in een hoekje, knutselend, met van alles en nog wat. Op school was ik niet meteen de beste leerling. Om niet te zeggen dat ik er zo goed als niets van bakte. Tot mijn ouders mij naar het kunstonderwijs hebben gestuurd, waar ik me al snel in mijn sas voelde."

"Na de middelbare school heb ik voortgestudeerd aan het ERG, Ecole de Recherche Gra-phique. Het eerste jaar schilderkunst, maar het beviel me niet echt; ik voelde me te veel in een keurslijf gedrongen. Waarop ik naar Visuele Communicatie, grafiek, ben overgestapt. Mede omdat ik iets in handen wilde hebben met het oog op een later beroepsleven. Broodwinning die ik heb gevonden door freelance te werken voor Uitgeverij Casterman -de afdelingen kunst- en kinderboeken- en een aantal kleinere klanten."

"De dag dat Casterman zijn kantoor hier in Brussel heeft gesloten ben ik er echter mee gestopt, in de eerste plaats omdat de computer definitief de plaats van het handwerk had ingenomen. Dat is iets dat me werkelijk in het geheel niet aanspreekt, de computer, ik vind het een koud, afstandelijk werktuig. Gelukkig was er ook de uitweg van de kunst. In avond- en weekendonderwijs heb ik monumentale schilderkunst, trompe-l'oeil en boekbinderij gevolgd."

Van schedel tot spiegel
Het heeft Francesca gebracht waar ze nu is. Voor de kost geeft ze een dag per week kunstpraktijk aan toekomstige onderwijskrachten in Geldenaken, en neemt ze hier en daar opdrachten aan. Zoals de restauratie vorig jaar van het plafond van Hotel Métropole, samen met een aantal collega's. Maar ze is vooral zelf bezig met plastische kunst. Waarbij papier nooit ver weg is.

"Als boekbinder werk ik dikwijls samen met studenten van kunstscholen die hun grafisch eindwerk moeten afleveren. Iets wat ik heel graag doe, net als opdrachten voor privé-projecten. Samen zoeken, discussiëren, inzichten uitwisselen en zo tot een heel persoonlijk werk komen dat voor alle betrokkenen bevredigend is. In mijn tableaus, van klein tot monumentaal, speel ik dan weer met het ambigue tussen realiteit en perceptie."

"Ik val daarbij min of meer terug op al de technieken die ik onderweg heb opgepikt, waarbij de ene discipline de andere voedt. Dat uit zich zowel in de boekbinderij als in mijn kunstwerken. Het is begonnen met de boekbinderij: met papier experimenteren, vouwen, de wetmatigheid van het materiaal ontdekken. Daaruit is het manipuleren van beelden gegroeid, om tot iets heel anders te komen dat de toeschouwer verbaast door wat hij ontdekt."

"Wat ik zo bijzonder vind aan papier? De manipuleerbaarheid ervan, het verschil in karakteristieken naar gelang van de vezel waaruit het vervaardigd is, de veerkracht, de geur..."

De enkele voorbeelden die ik zie in haar atelier, aan de Louis Bertrandlaan, spreken voor zich. Een gravure van een doodshoofd dat in een spiegel verandert naargelang je als toeschouwer beweegt; min of meer een symbool voor jezelf zien in de dood. Een opschrift 'Rien ne va plus ' dat verandert in 'Tout va bien '.

"Wat je ziet wordt bepaald door de invalshoek van je blik. Het past bij mijn opvattingen over de verschillende facetten van mensen. Spelen met het onbewuste, in het klein maar ook in het groot. Zo heb ik vorig jaar de etalage voor het museum Le Centre de la Gravure et de l'Image Imprimée in La Louvière mogen inpalmen. Met een werk van gevouwen papier, zes meter lang. Etalagekunst, heel graag zou ik daarin nog verder gaan."