Brabantse parel in negen tinten roze

Volgende lente zal de De Frélaan in Ukkel een beetje rozer kleuren. Op de oude gevels van Hof ten Hove worden dan staaltjes roze kalkverf uitgetest: het voorlopige sluitstuk van jarenlang historisch en materiaalonderzoek en noodzakelijk stabilisatie- en restauratiewerk aan deze rurale parel in de stad.

'H et is nu te koud om te metselen: kalkmortel moet gedurende 24 uur boven de 5 graden kunnen drogen," verklaren Fabienne Rouby en Pieterjan Franck van het Brusselse Origin Architecture & Engineering. We mogen mee op werfvergadering met Origin, dat tijdelijk samenwerkt met het Ukkelse AAC Architecture voor aannemer Inrebo uit Wilsele. Origin ontfermt zich over de buitenkant, de gevels en de daken, AAC Architecture over de inrichting van het beschermde gebouw.

De kersverse schepen van Werken Jonathan Biermann (MR) van de gemeente Ukkel, de eigenaar van de site, komt ook langs. "Monumenten & Landschappen zou wat minder streng mogen zijn," vindt hij. "Een restauratie zou nog beter tot haar recht komen als er ook moderne volumes geïntegreerd worden."

Origin ziet M&L eerder als "een waakhond, die er vooraf en tijdens de opvolging op toeziet dat de waarde van het gebouw zoveel mogelijk behouden blijft."

En verder zijn ook een eekhoorn én een vos van de partij.

Negen tinten roze
Origin spitte de geschiedenis van het gebouw uit om de restauratie in een verhaal te vatten, "het verhaal van een karakteristieke Brabantse vierkantshoeve, zeer gesloten langs de buitenkant, open naar de binnenplaats."

Al in de dertiende eeuw is er sprake van een Hof ten Hove langs de Ukkelbeek. Vanaf de veertiende eeuw is dat met zekerheid ook een boerderij, met wel vijftien bunders bos en grond, die later nog zou afhangen van het Boetendaelklooster. Volgens een notariële akte werden de huidige gebouwen vermoedelijk gebouwd in 1708.

De naam Ferme Rose wordt pas in de negentiende eeuw gangbaar. In die tijd worden er een melkerij en een afspanning in de gebouwen ondergebracht, vanaf de jaren 1920 ook een garage en culturele bedrijvigheid. Er wordt nog boerderij in gehouden tot 1954, het jaar waarin het dak van de varkensstallen instort en een deel van de schapen en geiten omkomt.

Na jarenlange inzet van vooral Alice van Buuren voor het behoud van de intussen fel verkommerde site schenken de erfgenamen van baron Brugmann de hoeve in 1970 aan de gemeente Ukkel, op voorwaarde dat ze gebruikt wordt voor culturele en artistieke doeleinden. In de jaren 1970 - de Roze Hoeve en haar onmiddellijke omgeving zijn sinds 1971 beschermd - worden de zuidelijke vleugel, aan de straatkant, en een deel van de westelijke vleugel gerestaureerd. De gebouwen worden de vaste stek van het marionettentheater Le Ratinet en de culturele vereniging La Ferme Rose.

Romantisch
Origin onderzocht niet alleen de geschiedenis. "Uit dendrologisch onderzoek bleek bijvoorbeeld dat de bomen voor de steunbalken in de jaren 1647-'48 gekapt zijn. Misschien zijn de huidige gebouwen dan toch nog ouder dan 1708? En een stratigrafisch onderzoek legde tot negen kalklagen in tinten roze bloot, hoe ouder, hoe lichter van kleur. We krijgen wel eens commentaar van buurtbewoners als oude gevels opnieuw worden gekalkt, maar zo onbeschermd als ze nu zijn, waren dit soort muren vroeger nooit. De bakstenen zijn erg poreus geworden, ze bevatten ook veel oplosbare zouten door de urine van dieren, insijpelende regen en strooizout. Voor de bakstenen die vervangen moeten worden, kunnen we terecht bij Steenbakkerij Hove uit Ninove, die gespecialiseerd is in stenen op maat." Steenbakkerij Hove voor Hof ten Hove: de cirkel lijkt rond.

Zodra het weer wat warmer wordt, kunnen de funderingswerkzaamheden aan de grote schuur in de westelijke vleugel hervat worden en worden enkele spectaculaire scheuren verder gedicht. Vooraan komt het marionettentheater, boven de expositieruimte, die met een lift toegankelijk zal zijn, en de achterzijde zal dienst doen als conciërgewoning.

De varkensstallen in de noordelijke vleugel (logisch: het verst van het woonhuis verwijderd) en de schuur in de oostelijke vleugel, langs de De Frésquare, worden als ruïne geconsolideerd. Volgens het initiële voorstel van Origin/AAC Architecture worden deze zongeoriënteerde gebouwen, met heel veel potentieel dus, ook gerestaureerd, maar hierover is nog geen akkoord tussen de gemeente en M&L.

"Voor de 'leesbaarheid' van de vierkantshoeve is het wel belangrijk dat de vier zijden tot hun recht komen," vinden ze bij Origin. "Op de ruïnes laten we niet-agressieve vegetatie groeien, wat een romantisch cachet zal geven."