Brukselbinnenstebuiten gidst door Turkse wijk: 'Turken nemen eigen zaak in handen'

De contrasten worden groot tussen de riante eetsalons van de Haachtsesteenweg, de kleine kruideniers in de Josaphatstraat en de mediterrane winkels in de Haachtsesteenweg. Eric Nobels, gids bij Brukselbinnenstebuiten, licht een tip van de sluier van zijn tour ‘De erfenis van Emirdag’ als afsluiter van Europalia Turkije.

B russel blijft een lappendeken van cultuurgemeenschappen, die door de jaren heen verschuiven of nog meer vermengen. Dat geldt ook voor de Turkse wijk, op de grens van Schaarbeek en Sint-Joost. Autodidact Eric Nobels bekijkt de populaties in die wijk vanuit de biotopenleer van de natuur. “Kijk omhoog, overal zie je de exotische halsbandparkiet,“ zegt hij in de openluchtbazaar van de Brabantstraat. “Dit is het Blankenberge voor alledaagse aankopen; men komt van ver om de sfeer van het thuisland te snuiven.”

De wijk heeft zich tot het Mediterrane UPlace ontwikkeld en voelt al veel minder Turks aan dan in 2000. Wel blijkt dat de assimilatie van de Turkse en Balkangemeenschappen goed is gevorderd, vindt Nobels. Artikels als besnijdeniskleren liggen niet meer in de etalage. Een soeksgevoel met alle huishoudbenodigdheden en etenswaren die aan Centraal-Europa doen denken, zet veeleer de toon.

“Turken hebben een groot zelforganisatievermogen en berusten op drie identiteiten: een Ottomaanse, een voetbalidentiteit – kijk maar naar de vlaggen tijdens de matchen – en een islamitische identiteit. Marokkanen moeten het enkel maar hebben van die laatste identiteit, waardoor de integratie wat moeilijker verloopt.”

Het is bekend dat de grootste groep van Turkse inwijkelingen uit Emirdag komt. “Die stad heeft net zoals de Kempen een eerder conservatieve bevolking met veel ondernemers,” vergelijkt Nobels het herkomstkarakter.

Bulgaarse moslims
“In de Haachtsesteenweg zie je in verkiezingstijd, zoals in de herfst van 2015, dat Erdogan zeer aanwezig is. Hier huizen nog zeer nationalistische Turken. Rond het Sint-Joostplein daarentegen wonen eerder de Aramezen en Koerden. Waarom zij hier zitten? Toen na de Wereldoorlog de Italianen werden aangetrokken op onze arbeidsmarkt, kwamen de Albanezen in hun kielzog mee – Albanië is een kolonie geweest van Italië. De eerste moskee in Brussel werd door de Albanezen opgericht. De Turken delen met Albanië een verleden in het Ottomaanse rijk. Vandaar dat ze dezelfde fruit en groenten eten. De eerste generatie Albanezen kwamen aan het Noordstation toe en vestigden zich hier. Later verhuisden ze naar het Sint-Joostplein. Het is dus logisch dat wanneer de Turken later toekwamen, zij zich vestigden in een wijk waarvan ze de tradities kennen. Ook de Griekse producten zijn bijna identiek aan de Turkse. Er zijn dus heel wat overlappingen. Vergeet niet dat in het Osmaanse denken de nationaliteit de godsdienst is, de islam dus. En niet de herkomst: of het nu Turken of Bulgaarse sprekende moslims zijn, doet er niet toe.”

Tijdens zijn gidstochten met groepen schetst Nobels het politieke kader nog ruimer, maar wij willen visuele getuigenissen zien. “Vandaag is de Turkse gemeenschap zich economisch aan het verbeteren en wijken ze uit. Maar ze komen wel in de Brabantstraat om de authentieke sfeer op te snuiven. Maar de plaatsen die de Turken achterlieten worden nu massaal ingenomen door Bulgaarse moslims, zoals rond de Groenstraat. Ze gaan ook gerust naar het Nederlandstalig onderwijs. Dat doen ze bijvoorbeeld in basisschool De Buurt, waar een systeem werd uitgewerkt van beeldtaal, zoals panelen met een verhuiswagen en een kindje met een thermometer, om met de nieuwe leerlingen te communiceren. Hoe gevarieerder het schoolpubliek is en hoe minder Nederlandstalige grootouders de kinderen hebben, hoe meer de schooltaal uitgesproken Nederlands blijkt te zijn.”

Dienstencheques
Via de trappenpartijen van het Koningin Groenpark – een aangename visuele beleving – komen we bij de Sint-Mariakerk en het Koninginneplein. Destijds betreurden docenten en de Vlaamse verkavelingsjeugd dat de hogescholen, die hier gevestigd waren, naar het centrum verhuisden. De Turkse studenten, die nog in kostuum naar de les gingen, waren daar heel gelukkig mee. Ze hadden geen sociale promotie gemaakt om in hun eigen wijk te blijven studeren.

Als een Turkse trouwstoet passeert, valt op dat de mannen in klassieke ceremoniekostuums en de vrouwen met veel sterallures gekleed zijn. Goud en glitter zijn de kleuren van de Mediterraanse tradities. Laten zien dat je geslaagd bent in het leven is heel belangrijk.

De Koningsstraat is een wat kale grensoverpost. De Ultieme Hallucinatie, eertijds een VRT-bastion, is nu in handen van een Turk. De Turkse jazzclub aan de overzijde staat te koop.

Nobels: “De Marokkaanse migratie was sociaal minder gevarieerd: ze bestond voornamelijk uit bergberbers. Bij de Turken zijn alle lagen van de sociale ladder naar hier gekomen. Van bedienden tot poetsvrouwen. Zowel de dorpszot als de ondernemende directeur reisden van Emirdag naar hier. Dat zie je ook aan het winkelapparaat. Tussen het Koninginneplein en de Haachtsesteenweg we inmiddels dat de ‘nationalistische’ Turks-Belgische vlagjes op de winkelramen vervangen zijn door Bulgaars-Belgische vlagjes, zoals bij café Varga. In het kielzog van de Italianen kwamen de Albanezen, de Turken en nu de Bulgaren. Bulgaren zijn massaal toegestroomd sinds hun toetreding tot de EU. In het begin mochten zij zich hier enkel vestigen als zelfstandigen, niet als arbeiders en werkzoekenden. Eigenlijk kwamen ze naar hier om geprogrammeerd failliet te gaan. Ze mochten een winkel opstarten en hun vrouw kon via dienstencheques een carrière verwerven. Tegen de tijd dat de winkel failliet ging, waren ze al beroepsmatig verankerd. Vandaar dat de Bulgaren zeer snel veel winkels hebben ingepalmd: het was een breekijzer om binnen te geraken.”

Verouderd huizenbestand
Op de Haachtsesteenweg, in Klein Anatolië – zoals ook de kerstlichtversiering aangeeft boven de straat – valt meteen op hoe een hogere klasse van winkels meer standing geeft aan de wijk. Hier komt de Turk om uitgebreid te dineren en vieren, niet echt om alledaags te gaan shoppen. Wel voor wie de authentieke gerechten zoekt zoals met ingewanden klaargemaakte soep. Hier ook geen slagertje met rundsvleesklompen, zoals lager in de Josaphatstraat, maar luxetraiteurzaken als Abdel met voorbereide brochettes. Vooral de moderne look, doorgaans zwart en rood, zoals bij Day Shop Akdeniz, is bon ton. Een luxecafé- en restaurantzaak, Tekince Kebap, hoort tot een winkelketen die sinds de tweede helft van de negentiende eeuw bestaat in Turkije.

Hier valt op dat chique uit eten gaan voor een bepaalde klasse bij een geslaagde levenswijze hoort. Vandaar de juwelierszaak, patisserie, traiteur en eetsalons. Boven deze winkels woont doorgaans familie, zoals het neefje aan wie werk wordt gegund. De eigenaars zelf wonen in nog betere wijken zoals Ukkel, Woluwe of de Rand. Iets verderop komen we in de laaggelegen Josaphatstraat, vlakbij de officiële moskeeën die door de Turkse staat worden gecontroleerd. De klasseverschillen zijn dus op enkele straten van elkaar goed zichtbaar.

Nobels: “Na de jaren 1980 van burgemeester Guy Cudell kon je goed het verschil zien tussen Sint-Joost en Schaarbeek. Als het voetpad versmalde en er geen bomen meer stonden in de straat, was je in Schaarbeek. Door een beter groenbeleid in Schaarbeek valt het verschil vandaag minder op.”

Inmiddels komen we bij de armere migrantenwijk in de Josaphatstraat. “In het verouderde huizenbestand, zoals in de L’Olivierstraat, wonen Aramezen, Armeniërs en Koerden, met om de hoek hun eigen cultuurcentra. Iets verderop wonen de laatste zusters die in Libanon geleefd hebben. Zij stimuleerden de dialoog tussen christenen en moslims en beheersten erg goed de nuances in de verschillende denkscholen.” Net als enkele panden die tot lofts werden omgebouwd, zijn het de solitaire getuigen van een mixitude die eigen is aan vreedzame wijken.

Geleide wandeling ‘De erfenis van Emirdag’, zaterdag 23 januari van 14 tot 17u30, 10 euro. Inschrijving: 02-218.38.78,
www.brukselbinnenstebuiten.be