Brunfaut in top-100 'meest bedreigde sites' ter wereld

Het monumentale modernistische Sanatorium Joseph Lemaire van de Brusselse architect Maxime Brunfaut wordt door de World Monuments Watch in New York beschouwd als een van de honderd meest bedreigde architecturale sites ter wereld. [1 reactie]

Op een persconferentie in het Flagey­gebouw kwamen Jos Vandenbreeden van het Sint-Lukasarchief en de jonge architectuurstudenten Brecht en Sander Van Duppen van de belangenvereniging Red het Sanatorium het nieuws toelichten.

Flagey is in dezen een symbolische plek. World Monuments Watch (WMW) publiceert namelijk om de twee jaar een lijst van de meest bedreigde sites ter wereld, en in 1998 slaagde het Sint-Lukasarchief erin het toen nog bedreigde Flageygebouw op die lijst te krijgen. Die gebeurtenis kreeg toen veel aandacht en heeft zeker bijgedragen tot de redding van de pakketboot van Joseph Diongre.

Nu is het dus de vraag of het het sanatorium van Brunfaut even goed zal vergaan. De nominatie op de lijst van WMW (als een van de vijftien twintigste-eeuwse sites overigens) gebeurt in elk geval op voorspraak van een internationaal panel van experts, die honderden lokale dossiers beoordelen.

Het sanatorium veroverde op die manier een plaatsje naast bijvoorbeeld de Inca-site van Machu Picchu in Peru en Gaudí's Sagrada Familia in Barcelona. Financiële steun hangt daar wellicht niet aan vast (het overkoepelende World Monuments Fund geeft voorrang aan nóg ergere gevallen in regio's met minder financiële armslag), maar de nominatie onderstreept wel de waarde van het gebouw, en kan zo extra druk zetten om bij de renovatie zoveel mogelijk respect te tonen voor de architecturale eigenheid van de site als geheel, met natuurgebied en bijgebouwen.

Beschermde ruïne

Het sanatorium, genoemd naar de socialistische minister van Staat Joseph Lemaire, ligt in Tombeek, een gehucht van Overijse. Het wordt gerekend tot de meesterwerken van de socialistische architect Maxime Brunfaut (Schaarbeek, 1909-Brussel, 2003), de man die in Brussel het Centraal Station van Victor Horta afwerkte, en ook het station Brussel-Congres, het Sabenagebouw en het PS-hoofdkwartier tekende.

Het sanatorium dateert van 1937 en sloot in 1987 de deuren, waarna het in 1993 werd beschermd als monument. Ondertussen staat het al meer dan twintig jaar leeg. Geen enkel project van de verschillende projectontwikkelaars geraakte in de uitvoeringsfase. Brandstichtingen, vandalisme en betonrot maakten van het gebouw een beschermde ruïne.

Sinds 2007 strijdt Red het Sanatorium met de steun van het Sint-Lukasarchief en een hele reeks andere organisaties en architecten voor een duurzame herbestemming. Alle ogen zijn nu gericht op de nieuwe eigenaar, de nv Tombeekheyde. Die wil met een rustoord, zorgflats en een restaurant aansluiten bij de vroegere bestemming. SVR Architects tekende plannen; er is een bouwaanvraag ingediend.

Over de uitbreiding, maar ook over de indeling van het hoofdgebouw bestaat nog discussie. Behalve de gemeente moet ook Onroerend Erfgoed Vlaanderen daar nog zijn zegje over doen.

Over het sanatorium en zijn architect verschijnt deze week overigens het boek Het paleis op de heide, geschreven door Johan Wambacq.