Brussel in de wurggreep van Japanse duizendknoop

In Brussel is Japanse duizendknoop de halsbandparkiet onder de planten. Een invasieve exoot, een soort die ingevoerd werd, maar die zich zo snel voortplant dat ze andere soorten verdringt. Een zaak voor Jean-Christophe Prignon van Leefmilieu Brussel (BIM) en zijn team 'eco-kantonniers'. Maar ook voor u.

Van de meer dan elfduizend invasieve exoten in de Daisie-databank (met Daisie voor Delivering Alien Invasive Species in Europe ) staat Japanse duizendknoop ( Fallopia japonica ) in de lijst van de 'honderd ergste'. Vroege uitlopen, een snelle groei (enkele centimeters per dag) en een gesloten bladerdek zorgen ervoor dat andere planten verstikken.

"Langs grote rivieren, zoals de Rhône in Frankrijk, is Japanse duizendknoop een immens probleem," zegt Jean-Christophe Prignon van het departement Natuurbeheer van het BIM. "Maar ook in Brussel is het probleem ernstig. Vooral in de omgeving van stations en langs spoorwegen, en ook hier en daar langs de Zenne en op de zijbermen van autowegen. De spoorlijn Brussel-Namen doorkruist het Zoniënwoud en op de taluds zijn grote populaties te vinden. De geplande werkzaamheden om van twee naar vier sporen te gaan, wat grondverplaatsingen betekent, zal het risico op verspreiding verhogen. Er moet maar twee centimeter van de plant van de vrachtwagen vallen om in een mum van tijd een nieuwe populatie te doen ontstaan."

Geiten
De lange, kruipende wortelstokken van Japanse duizendknoop, die tot drie meter diep gaan, kunnen door asfalt heen groeien, en funderingen, spoorwegen en afvoerbuizen beschadigen. De plant heeft qua biodiversiteit - de ruggengraat van álle leven op aarde - het imago van beton. Prignon over de aanpak van Leefmilieu Brussel: "We kunnen ervoor kiezen niets te doen, maar dan gaat onze natuurlijke biodiversiteit zeer zeker achteruit. Ik vind dat je bij kleine kernen, tot honderd vierkante meter, efficiënt kunt reageren, ook in je tuin dus; vanaf een oppervlakte van duizend vierkante meter kan dat niet meer. Dan kunnen we er alleen nog voor zorgen dat de populatie binnen haar grenzen blijft, want het kost veel energie om Japanse duizendknoop te verwijderen. We zouden geiten of schapen, die de plant lusten, kunnen inzetten, maar dat kan dan weer niet overal."

Brigades
Een passend maaibeheer is volgens Prignon de beste oplossing. "Door de plant continu te maaien en te laten liggen, raakt ze uitgeput, maar dat is een aanpak die jaren vergt. Met pesticiden ben ik erg terughoudend, omdat die weer andere problemen veroorzaken. Bovendien is sproeien bij Japanse duizendknoop maar efficiënt tot de plant veertig, vijftig centimeter hoog is. Bij de metershoge exemplaren, van drie à vier meter, bereikt het glyfosaat langs de bladeren toch nooit de wortels."

"Ik verkies man- en vrouwkracht," zegt Prignon. "Het is misschien een idee om de vele werklozen aan een baan te helpen. We zouden kunnen werken met een soort brigades die deze exoten beheren. Dat vraagt budget en organisatie, maar alles begint met ideeën. Het probleem is dat er geen globale strategie is voor het beheer van deze invasieve exoten. Er zijn in Brussel naast Leefmilieu Brussel (BIM) meer beheerders van de open ruimte: de gemeenten, de NMBS, Wegen en Verkeer, de eigenaars van privé­gronden,..."

Een stap in de richting van een gecoördineerd beleid was alvast de interne vorming over de invasieve exoten die Prignon samen met zijn collega Olivier Beck van de dienst Strategie Biodiversiteit (faunabeheer) in het voorjaar gaf aan de milieuambtenaren van de negentien gemeenten en de collega's van Groenbeheer van de gewestelijke parken. Prignon:
"In elk geval is er ook een nieuwe ordonnantie in Brussel die de verkoop van gevaarlijke planten in de winkels zal verbieden."

Schone schijn
"In haar natuurlijke omgeving, Oost-Azië, groeit Japanse duizendknoop tussen de stenen en lava," zegt Prignon. "Het is een pioniersplant die de weg vrij maakt voor andere planten. Alleen wordt ze daar van nature in evenwicht gehouden door haar natuurlijke vijanden, zoals insecten en schimmels. Hier eten de paar insecten die zich met de plant voeden, er gewoon niet genoeg van."

In Groot-Brittannië is het plan opgevat om een Japanse luis in te voeren die van het sap van de Japanse duizendknoop leeft. Prignon is voorzichtiger: "Dat noemen we in het Frans jouer à l'apprentie sorcière . Je weet nooit wat je je op de hals haalt als je nieuwe soorten invoert. De Japanse duizendknoop werd destijds ingevoerd als sierplant, in de negentiende eeuw won ze zelfs een wedstrijd, want ja, de plant is wél mooi."

Reuzenberenklauw

Naast Japanse duizendknoop, de belangrijkste invasieve exotische plant in Brussel, is er ook de reuzenberenklauw (Heracleum mantegazzianum), die vooral in Evere en op de site van de MIVB in Haren woekert, en Amerikaanse vogelkers (Prunus serotina), ook bospest genoemd, die zich invasief gedraagt in een belangrijk eikenbosreservaat boven het Rood Klooster.

Vrijwilligers

De Vrienden van het Scheutbos in Sint-Jans-Molenbeek voeren al enkele jaren een heroïsche - want manuele - strijd tegen Japanse duizendknoop, vertelt Bart Hanssens van Natuurpunt Brussel.

En SOS Kauwberg-Uccla Natura trok er deze zomer al twee keer met vrijwilligers op uit. Mooie bijkomstigheid, volgens voorzitter Marc De Brouwer, was dat iedereen naar huis terugkeerde met de vastberadenheid de strijd in eigen omgeving verder te zetten.

Een derde actiedag staat gepland op 29 september.