Brusselse stripmakers maken strip over utopisch Spaans dorp

Marinaleda is een dorp in Zuid-Spanje. De bewoners keren er het kapitalisme de rug toe en weten van geen crisis. BDW-huiscartoonist Wauter Mannaert en de Spaans-Brusselse scenarist Mark Bellido trokken samen naar de utopiejagers. Twee jaar later leveren ze een spot-on graphic novel af. “De Messias in ons boek heeft karaktertrekken van Podemos-leider Pablo Iglesias, ja."

H et stripalbum El Mesías opent met de afscheidsbrief van Jesús Hernández, een schatrijke bouwpromotor die in een ver verleden rioolwerker was. Hij heeft een imperium opgebouwd, maar de vastgoedcrisis in Spanje nekt hem. Terwijl je het hoofdpersonage, al aan de strop, zijn brief hardop hoort voorlezen, grijpen de sluwe klauwen van een kat tevergeefs naar een wegschietende muis. De zelfmoord mislukt, waarna Jesús geld en bezit afzweert en naar Marinaleda trekt.

Kat-en-muis, een krachtig metaforisch beeld voor de al jaren sluimerende frustratie van veel Spanjaarden tegenover la casta, politici en de machtige zakenwereld? “Het beeld slaat terug op Maus, de graphic novel van de Amerikaan Art Spiegelman waarin Joden worden voorgesteld als muizen en Duitsers als katten. Het is ook de beeldspraak waarmee de linkse anti-establishmentpartij Podemos vandaag in volksbijeenkomsten van leer trekt tegen de toplaag van de Spaanse samenleving. En het is ook de taal die we in Marinaleda van de straat konden plukken. De rock-’n-rollspeech over zwarte, witte, gestreepte of gevlekte katten van de burgermeester van Marinaleda hebben we niet moeten uitvinden,” vertelt Wauter Mannaert.

We spreken Wauter en Mark Bellido in De Geslepen Potloden, het atelier nabij het Noordstation waar verschillende Brusselse illustratoren samenhokken om elkaars tekenwerk naar een hoger niveau te tillen. Er plakt een verkiezingsaffiche van Juan Manuel Sánchez Gordillo aan de muur, de burgemeester die Marinaleda al bestuurt sinds 1979. De gelijkenis met de ietwat gestoorde Castroachtige burgemeester in El Mesías is treffend.

“Ook het personage van Jesús, de geruïneerde bouwpromotor die solidariteit en broederschap herondekt in Marinaleda, is gebaseerd op een bestaand iemand,” zegt Mark. En er lag nog meer materiaal voor het rapen in Marinaleda. De marginale oppositiefiguren bijvoorbeeld, die zich de mond gesnoerd voelen door het eenheidsdenken. Het zelfbedrog. Spaanse politiepatrouilles zonder bevoegdheid binnen de dorpsgrenzen. De asambleas of volksvergaderingen waar het er passioneel, haast religieus, aan toegaat. “Burgemeester Sánchez zegt van zichzelf dat hij een kruising is van Marx, Christus en Ghandi. Zijn dagelijkse retoriek over ‘ik ben de geest en jij bent het lichaam’ konden we niet laten liggen.”

Dat maakt het boek bij momenten absurd en erg komisch. “Natuurlijk hebben we dingen uitvergroot, maar de realiteit is eigenlijk nog veel komischer dan het boek. Ik denk dat dat voor Mark een verrassing was,” zegt Wauter.

De observator en de activist
Mark en Wauter delen een passie voor utopische samenlevingen, maar vieren hun nieuwsgierigheid ernaar anders bot. Wauter observeert, behoudt graag zijn kritische perspectief. “Ik ben geïnteresseerd in de fricties en de absurditeit van utopische gedachten.” Ook in zijn eerste graphic novel, Ondergronds (Oog&Blik/De Bezige Bij, 2010) stuit een ontslagen instrumentenbouwer Harold op een gemeenschap die zich in de crisis van de jaren 1930 heeft ingegraven en er het beste probeert van te maken.

Mark duikt graag dieper in zijn onderwerpen, en ontpopt zich haast tot activist. Hij draaide er bijvoorbeeld zijn hand niet voor om om vier jaar als bodyguard een kandidaat-burgemeester in Pamplona te beschermen tegen mogelijke ETA-terreur als hij daaruit materiaal kan putten voor zijn volgende boek (El Salto, samen met Judith Vanistendael, Oog&Blik/De Bezige Bij (NL) nvdr.).

Voor El Mesías dompelde de scenarist zich zes maanden onder in Somonte, een bezet stuk land in Andalusië, nabij Córdoba. Hij stond om 6 uur op en draaide en werkte mee in de commune. “Mensen zijn er bezig met het herwinnen van terrein en hun beslissingsrecht, bottom-up.” Wauter zit te lachen. “Zes maanden ergens vrijwillig werken, daar moet je een utopist voor zijn. Toen Mark van de radar verdween moest ik erop vertrouwen dat er een script in de maak was. Het eerste dat ik onder ogen kreeg, was een communistisch pamflet. We moeten naar de barricaden en hasta la victoria siempre.”

Dictatuur van het proletariaat
Daar waar Somonte een illegale bezetting betreft, is Marinaleda een dorp dat sinds het einde van de Franco-dictatuur leeft volgens zijn eigen regels. De streek rond Marinaleda een cultuurshock noemen, gaat te ver. Maar een eyeopener was het voor Wauter, die Mark twee keer vergezelde naar Marinaleda en Somonte, zeker. “Het gaat slecht in het zuiden van Spanje. De situatie van landarbeiders is er miserabel.”

Mark: “Ik vergelijk Andalusië graag met Zuid-Amerika of Afrika. Er is veel natuurlijke rijkdom: landbouwgrond, zee, zon, enzovoort, maar de rijkdom vloeit er weg, naar Catalonië, het Baskenland of Navarra, In Andalusië blijven de arbeiders werken zonder contract noch sociale zekerheid. Ze zijn haast slaven. Wie grond bezit, maakt misbruik van hen.”

Maakt dat de inwoners van Marinaleda combattief in hun utopie? “Ze zijn heus niet voortdurend aan het discussiëren over grote ideologische vraagstukken. Haast niemand heeft Kropotkin of Marx gelezen. Niemand gaat langs in de bibliotheek. Neen, ze zijn uiteindelijk ook bezig met praktische oplossingen voor problemen zoals huisvesting, werkloosheid… De charismatische burgemeester Sánchez Gordillo kanaliseert en regelt alles, waardoor de rest de verantwoordelijkheid van zich af kan schuiven. Dat is dan ook weer komisch. Heb je een vraag? Een voorstel? Vraag het aan de burgemeester.”

Hoe kleurrijk de omslag van het boek, binnenin tref je tekeningen in zwart-wit. Aan de sfeerschepping doet het alleszins geen afbreuk: de graphic novel ademt Spanje. Voor je er erg in hebt daalt je levensritme en hoor je de glaasjes café con leche klingelen in een tapasbar om de hoek. “De keuze voor zwart-wit was pragmatisch. Minder werk, dacht ik als autodidact. Maar ik ben heel tevreden met het resultaat,” zegt Wauter. Het visuele onderstreept ook de zwart-witretoriek van de burgemeester-priester en zijn volgers in Marinaleda.

Profetisch
De publicatie van El Mesías kon zich geen betere timing wensen. Het boek raakt het hart van de actuele politieke evoluties in Zuid-Europa. Linkse partijen als Podemos in Spanje en Syriza in Griekenland danken hun succes aan de afzwering van het dominante neoliberale discours van besparingen en overtuigen hun aanhangers met de belofte dat ze macht en middelen terug zullen geven aan het volk.

Zagen de stripmakers dat aankomen? Mark: “Het hele boek voelt een beetje aan als een profetie. Ik ben begonnen aan het scenario toen 15M (naar de burgerprotesten die startten op 15 mei 2011 in Madrid, nvdr.), ook wel de Indignadosbeweging genoemd, op straat kwam voor directe democratie. In het begin kwam dat neer op een paar kampeerders aan de Puerta del Sol in Madrid. Het verraste velen, ouderen en jongeren, mezelf incluis. Meer zelfs, het voelde aan als een slag in het gezicht. Ik ben een kind van het post-Francotijdperk. Ik had geen andere vorm van democratie gekend. Ik woonde toen in Pamplona en algauw nam ik daar deel aan de asambleas populares. Al dacht ik niet dat er snel een charismatische leiderfiguur als Pablo Iglesias zou opstaan.”

Of ze het debat over radicaal-links met hun stripverhaal ook willen voeden? “We zouden niet drie jaar van ons leven besteden aan een verhaal als we geen klein verschil zouden willen maken. Maar pretentie om een debat te introduceren, is niet onze bedoeling. Dat zou arrogant zijn. Het zou me al een plezier doen als zowel mensen met een linkse als met een rechtse politieke overtuiging een beetje aan zelfkritiek doen. Want ik kan ook geen heldere conclusie trekken,” zegt Mark.

En Wauter: “Ik denk ook niet dat we een antwoord bieden met het boek. En dat is ook mijn persoonlijke overtuiging. Ik zie beide kanten van de medaille.”

Utopie of illusie
Die andere kant aan het utopische verhaal, verraad, twijfel en hoop, sijpelt sterk door in het boek. “De vraag is hoelang een utopische samenleving houdbaar is. Zal de volgende generatie ze voortzetten als ze niet voor hetzelfde hoeft te vechten?” vraagt Wauter zich af.

Mark blijft geneigd erin te geloven. “Ik ben utopisch ingesteld en dat maakt mij tot een pessimist. Ik zou willen dat ik alles kan veranderen, maar ik weet dat dat een continu gevecht oplevert. De hoop zit in de illusie die maakt dat je actie onderneemt, dat je probeert. Maar op macroniveau zaken veranderen… (schudt het hoofd)."

Een eigen, kleine utopie dan misschien? Wauter: “Ik ben te sceptisch om utopische dromen te koesteren. Alhoewel, zonder een grote scheut optimisme word je geen striptekenaar die zes dagen per week achter een tekentafel doorbrengt voor een hongerloon. (lacht) Neen, politiek gezien ben ik geen grote dromer, maar ik verwacht wel veel van burgerparticipatie en burgerinitiatieven zoals de G-1000-beweging van David Van Reybrouck of de burgerstem in dossiers zoals de centrale lanen in Brussel of Ringland in Antwerpen.”

We kijken naar Mark. “In mijn utopie eis ik mijn recht op om niets te doen, en gewoon te leven. Slimme machines produceren alles wat we nodig hebben en ik kan rustig op het strand zitten met mijn geliefde en met een pintje in de hand. Ik wil primitief leven. Niet erg idealistisch, neen?”

‘El Mesías’, 288 p., Blloan. Bij het boek hoort ook de expo ‘El Mesías’ in The Gallery in het Belgisch Stripcentrum, tot 19 april. Prijs boek: 27,95 euro