Carlo Luyckx over de leegte, de politiek en de leer van Boeddha

"Leven is lijden," leert boeddha. "Maar geluk en ongeluk moeten we niet in de wereld zoeken, maar in onszelf." Het boeddhisme zit in de laatste rechte lijn om als niet-confessionele levensbeschouwing erkend te worden. In het Tibetaans studiecentrum Samyé in Sint-Gillis wacht de vicevoorzitter van de Boeddhistische Unie van België ons op.

C arlo Luyckx is tevens schepen in Sint-Gillis en directeur van het Verbindingsbureau Brussel-Europa. In het Tibetaans studiecentrum in Sint-Gillis staan er in de tempel tussen de kussens en zitbankjes glazen kasten met soetra's. In de tuin staat een stoepa - boeddhistisch herdenkingsmonument waarvan de ronde vorm naar Boeddha verwijst - en hangen kleurrijke vlaggetjes. Luyckx: "Toen de put voor de stoepa gegraven werd, zijn Charles Picqué en Laurette Onkelinx wapens in de put komen gooien. Dat gebaar moest de verbanning van agressie uit de wereld symboliseren."

Luyckx trekt ieder jaar naar een grot in Spanje om de batterijen op te laden: "Ik beken, in mijn grot, ver van de drukte van alledag, is het zoveel makkelijker om geduld te hebben, vrijgevig en niet jaloers te zijn." Maar voor we ons gesprek aanvatten, willen we graag weten wat het verschil is tussen boeddhisme en het populaire mindfulness: "Ik hoor al 42 jaar over mindfulness praten. Mindfulness is een techniek die erg in zwang is, ook in bedrijven en bij hoge ambtenaren. Mindfulness is boeddhisme zonder het essentiële aspect van mededogen, zonder altruïsme." Dat vraagt om uitleg.

Spirituele shopping
Luyckx: "Net zoals veel van mijn leeftijdgenoten heb ook ik in volle hippietijd aan spirituele shopping gedaan. Ik studeerde aan de Academie voor Schone Kunsten in Antwerpen en begon met yoga. Daarna heb ik me verdiept in het hindoeïsme om te eindigen bij het boeddhisme. Net zoals velen in dit land kom ik uit een katholiek gezin, maar ik geloofde al niet meer sinds mijn veertiende."

"Op mijn zeventiende ben ik naar Schotland getrokken, naar het enige Tibetaanse klooster dat West-Europa toen telde: het Samye-ling monastery. Het werd in 1967 gesticht door twee jonge Lama's die uit Tibet gevlucht waren. Toen ik naar huis ging was ik achttien jaar oud, ik ben in de dokken gaan werken om terug naar Schotland te kunnen gaan. De derde keer was er een hoge Lama, de Karmapa - het hoofd van een van de vier grote scholen van de Tibetaanse traditie - bij wie ik een hele maand onderricht heb gevolgd. Nadien volgde tweeënhalve maand eenzaamheid in een hutje. Na afloop ben ik zes maanden intensief op reis getrokken met de Karmapa, van Amsterdam naar Parijs, met een tussenstop in Antwerpen waar ik veertig jaar geleden een klein Tibetaans centrum heb gesticht. Het was inmiddels 1974, ik was 21 jaar oud."

Luyckx: "Soms lijkt Boeddhisme op een vlucht uit de werkelijkheid, een vlucht voor het ongeluk, maar dat is het niet, geluk en ongeluk zitten in ons. De frustraties waar een mens mee zit zijn het gevolg van egoïsme en egocentrisme. Egoïsme en egocentrisme moeten we omdraaien in altruïsme. Egoïsme en egocentrisme liggen ook aan de basis van emoties die onze geest vergiftigen: haat, woede, jaloezie, arrogantie, hebzucht en domheid. Het Tibetaans boeddhisme zet die ondeugden met behulp van meditatieve technieken om in wijsheid."

"De tweede teaching van de boeddha vraagt zich af hoe het mogelijk is om gelukkig te zijn als we zoveel lijden rondom ons zien. Mensen die anderen helpen putten daar voldoening uit, zij verwijten de anderen niet dat zij de bron van ongeluk zijn. Boeddhisten vinden het geluk in zichzelf door alleen aan anderen te denken. Dat is de paradox."

Luyckx: "Is het boeddhisme niet nihilistisch, ook die vraag krijg ik wel eens voor de voeten geworpen. Mahayana, een 'superieure' vorm van boeddhisme, spreekt over de leegte van de geest. Leegte is essentie zonder grenzen, zonder centrum, leegte is de vorm, vorm is leegte. Leegte is de matrix van alle dingen."

"Het boeddhisme is een heel lopen levensbeschouwing, iedereen die ervoor openstaat kan er zich in terugvinden, hier komen dokters en arbeiders, advocaten en leefloners, professoren en commerçanten. De Dharma, de leer van de boeddha, is weids als een oceaan. De wegen naar de wijsheid zijn veelvuldig: devotie en contemplatie, muziek, kunst en cultuur, maar ook logica. Ikzelf ben ertoe gekomen langs de weg van de tanka-schilderkunst, schilderijen van Boeddha."

"De beste omschrijving van Boeddhisme is een niet-confessionele levensbeschouwing of een filosofie met spirituele kantjes. Maar een godsdienst zonder God, daar ben ik het niet mee eens. Hoogstens een religie zonder God; een godsdienst zonder God is geen godsdienst. Maar boeddhisme is vooral een levenshouding."

"Iedere dag moeten we de zes perfecties nastreven: een onvoorwaardelijke edelmoedigheid, de vrijgevigheid. Dat is nummer één. Ten tweede: discipline en ethiek, geen lijden veroorzaken. Niet door ons lichaam, noch door spraak, noch door de geest. Geduld staat op drie en enthousiasme op vier, concentratie en meditatie op vijf. En ten slotte: de wijsheid om de ware natuur van de fenomenen en het menselijk bestaan te ontdekken, de realisatie van de leegte en het mededogen."

Politiek en boeddhisme
Luyckx: "Ik weet het, politiek is niet altijd mooi - ik ben bezig met een boek te schrijven over spiritualiteit en politiek. Alles begint met idealisme: de levensomstandigheden van mensen verbeteren. Maar politiek is macht en die kan in goede of slechte zin gebruikt worden. Toen ik op mijn dertigste politieke wetenschappen ging studeren aan de ULB luidde mijn eerste les: le pouvoir ne se donne pas, le pouvoir se prend. Je verwerft macht door te vechten, verkiezingen zijn een strijd van ieder voor zich."

"Zolang je met gif als narcisme in je lijf rondloopt moet je opletten voor de valkuilen. Democratie is het beste wat we hebben als politiek systeem, maar om bekend te worden en op te klimmen moet je jezelf verkopen, terwijl het boeddhisme nederigheid predikt. Dat is zeer moeilijk. Het grote probleem is: als kind wordt lichaamshygiëne je aangeleerd, maar geen mentale hygiëne, we hebben er geen methodologie voor. Mensen leggen zich te vlug neer bij hun tekortkomingen. Zowat iedereen bewondert mensen die nederig en vrijgevig zijn, ook zij die het niet zijn maar ze maken er zich van af met 'ik ben jaloers, maar ik ben zo tant pis pour les autres.'"

"Mandaten en politici, het is het verhaal van de hond en het been. Hij begint te grommen als je zijn been wil afpakken en ondertussen ziet hij niet meer helder bij de gedachte aan een nog groter been. Het is een karikatuur, ik weet het wel, en de politici zijn heus niet de enigen in de maatschappij die in die valkuil lopen, maar ik spreek over politici omdat ik tot de klasse behoor. Die ken ik het best."

"Ook ik loop nog altijd in valkuilen, als politicus ben je omringd door mensen die je vleien. Het risico om jezelf heel erg au serieux te nemen, je te vereenzelvigen met je functie is enorm groot. Maar je moet er rekening mee houden dat dezelfde mensen die bij je staan als het goed gaat, de eerste zijn die je een stamp geven als het bergaf gaat. Humor en het besef van vergankelijkheid van alle fenomenen, is zeer belangrijk. Politiek is wereldse macht en kan evenmin als rijkdom ooit voldoening schenken."

Tibetaans studiecentrum Samyé Capouilletstraat 33, 1060 Sint Gillis. Meer info: www.samye.be