Chaldeeuwse gemeenschap: 'Het doet ons pijn dat hier kerken worden gesloten'

De Chaldeeërs vormen met hun vijftienhonderd leden een minderheid binnen de katholieke kerk in Brussel. Ze namen zopas hun intrek in de Sint-Teresia van Avilakerk in Schaarbeek. “We kwamen naar het Westen omdat we hier in alle vrijheid ons geloof kunnen beleven,” zegt priester Musa Yaramis.

Niets is wat het lijkt binnen de Chaldeeuwse gemeenschap. Ze behoren sinds 1553 tot de katholieke kerk, maar sommige van hun priesters zijn getrouwd. En dat is perfect volgens het boekje. Ze komen uit het Oosten, maar noemen de Syrisch-Orthodoxe kerk ‘westers’. Een kwestie van geografie. Ze zijn afkomstig uit Turkije, Irak, Syrië of Iran, en spreken Aramees, de taal die Jezus sprak. De patriarch zetelt in Bagdad.

Net als bij de Yezidi wordt hun geloof zwaar op de proef gesteld in het door de terroristen van IS bezette gebied. “Sommige Chaldeeërs kiezen ervoor om moslim te worden, om hun vel te redden. Of worden verplicht om zich tot de islam te bekeren. Of ze vluchten naar Iraaks Koerdistan. IS wil alle christelijke godsdiensten vernietigen. Het is een catastrofe,” zegt priester Musa Yaramis in zijn eenvoudig appartement in Etterbeek, waar kruisbeelden en Christus-iconen staan.

Hij draagt een Romeinse boord, spreekt vlot Turks, Italiaans en Frans en draagt zijn missen op in het Aramees. “Een deel van de Chaldeeërs is in de jaren dertig naar België gekomen. Ze waren op de vlucht voor de slachtpartijen van het Ottomaanse rijk. Later zijn in Simele duizenden Chaldeeërs uitgemoord. Een tweede migratie naar België vond plaats in de jaren zeventig. De eerste priester was Antun Göral. Hij leidde misvieringen in de Sint-Joost-kerk. Het verklaart waarom veel Chaldeeërs in Sint-Joost zijn gaan wonen. De gemeenschap is geleidelijk gegroeid en uitgezwermd.”

Antiklerikalisme
Sinds begin juli hebben de Chaldeeërs een nieuwe stek: de Sint-Teresia van Avilakerk, niet ver van het Meiserplein in Schaarbeek. Die was leeg komen te staan. Yaramis: “We zijn onze bisschop Mgr. Léonard heel dankbaar dat hij ons deze kerk ter beschikking heeft gesteld. We voelen er ons echt thuis. We hebben nu een kerkgebouw dat we niet langer moeten delen met een andere geloofgemeenschap. En bovendien is de kerk gebouwd in een oosterse stijl (feitelijk neoromaans, SVG), en goed gelegen.”

Op zaterdagavond celebreert Yaramis er een mis in de katholieke rite, voor het handvol Franstalige katholieken dat er nog rest. Op zondag is er een viering van anderhalf uur in het Aramees. Dan komen honderden Chaldeeuwse gezinnen uit Brussel en omstreken samen. Yaramis: “Onze migratie heeft geen klassieke grondslag. We zijn niet naar België gekomen om economische redenen,” zegt Yaramis. “Of omwille van het klimaat (lachje), maar om ons geloof in volle vrijheid te kunnen beleven, op een plek waar nog katholieken zijn.”

Het is voor de Chaldeeërs dan ook moeilijk te vatten dat de westerlingen van hun geloof zijn afgevallen. “Ik ken de oorzaken wel,” zegt Yaramis die in Brussel, Parijs en Rome theologie studeerde. “Het toegenomen materialisme en individualisme. Veel Europeanen hebben zich teruggeplooid in hun eigen comfort. Daar komt bij dat België een geschiedenis van antiklerikalisme kent.”

Salafisten
Yaramis vindt dat jammer, en hij is dan ook erg tevreden dat de katholieke kerk in Brussel dankzij zijn gemeenschap terug opleeft. En dat hij een kerk uit de handen kan houden van de vastgoedpromotie. Want het bisdom heeft overwogen om de kerk aan het Meiserplein te laten desacraliseren. “Het doet ons pijn om te zien dat zoveel kerken in Brussel gesloten worden,” zegt Yaramis.

Maar wie zijn de Chaldeeërs? Yaramis: “Ze werkten aanvankelijk in de confectie. Later ook in de horeca, de bouw of als kruidenier. Maar er zijn intussen ook artsen, politieagenten en advocaten. Het bewijst dat onze gemeenschap zich wil integreren. België is nu ons vaderland.”

“We hebben ook vier priesters: een in Antwerpen, twee in Mechelen, en ikzelf in Brussel. Die in Mechelen zijn getrouwd. Dat wij mogen huwen, is typisch voor de religies van het Nabije Oosten, en is op zich ook te verdedigen. Die oosterse doctrine zegt dat je ofwel tot een gemeenschap van religieuzen behoort, bijvoorbeeld als monnik, ofwel tot een gezin, wat ook een gemeenschap is. In het katholieke geloof is daar een derde categorie aan toegevoegd: de celibataire priester die noch tot een religieuze, noch tot een familiale gemeenschap behoort.”

Toch blijft het voor westerlingen vreemd om de oriëntaalse en katholieke traditie, met alles wat er aan vasthangt, vereenzelvigd te zien in één gemeenschap. Yaramis is het daar niet mee eens. “Het Midden-Oosten is de bakermat van het christendom. Onze huidige liturgie is een van oudste van het christendom. Daarnaast moet je weten dat de kerken in de eerste eeuwen na Christus niet uniform waren. Dat is in zekere zin logisch. Het geloof staat niet los van een bepaalde cultuur, maar integreert er zich in.”

“Ook vandaag willen we ons katholiek geloof beleven binnen onze oosterse tradities. Daar zit geen contradictie in. Ons geloof is een rijkdom voor de katholieke kerk. Zo hebben we in augustus, samen met andere oosterse kerken en met het aartsbisdom een gebedsviering gehouden in de Basiliek van Koekelberg voor de slachtoffers van de godsdienstvervolging in het Midden-Oosten. Er namen drieduizend gelovigen aan deel.”

De spanningen die de Chaldeeërs meemaken in het Midden-Oosten, bestaan nauwelijks in Brussel. Nochtans lopen hier ook salafisten rond. Yaramis: “Ja, maar die kom je zelden tegen. Ofwel heb je persoonlijk contact met iemand, maar dan zorgt dat contact ook dat je elkaar respecteert, ofwel zijn het vluchtige contacten.”

En toch. “Ik geef ook godsdienst in een Franstalige katholieke school in Schaarbeek. Mijn leerlingen zijn haast allemaal moslim. Vroeger gaf dat aanleiding tot conflicten - er zitten soms integristen onder mijn leerlingen, en het gebeurt ook vandaag nog dat moslimmoeders mij de hand niet willen schudden.”

“Maar tegelijk is het ook interessant als ik mijn Turkse en Marokkaanse leerlingen vertel dat ik Turk ben maar tegelijk een katholieke priester. En dat ik niet tot het katholicisme ben bekeerd. Wat ze in eerste instantie nauwelijks kunnen geloven. Ik kan natuurlijk niet in hun hoofd kijken. Het is niet ondenkbaar dat sommigen er wel extreme ideeën op nahouden, maar Syriëstrijders hebben we gelukkig nog niet gehad op de school.”