Chris De Stoop over zelfmoordterroriste Muriel Degauque

De reis van Muriel Degauque begon in de schaduw van de mijnterrils in Charleroi en eindigde op een stoffige snelweg nabij Bagdad. Met tussenstops in Sint-Joost-ten-Node en Vorst. Tot nog toe blijft zij de enige westerse zelfmoordterroriste die een aanslag pleegde tegen de Amerikaanse troepen in Irak. "Haar verhaal is ten dele ook dat van een weinig bekende schaduwwereld van Brussel," zegt journalist en auteur Chris De Stoop.

Het onwerkelijke verhaal van Muriel Degauque was de aanleiding voor het boek Vrede zij met u, zuster van De Stoop. Daarin beschrijft hij de markante levensloop van deze vrouw.

Ze wordt geboren in Charleroi, in een arbeidersgezin, maar op haar zestiende verlaat ze de schoolbanken. Wilde jeugdjaren volgen, tot ze haar eerste man, Fouad, leert kennen. Ze bekeert zich tot de islam en begint uit eigen beweging te radicaliseren. Het duurt niet lang eer ze Fouad niet meer recht genoeg in de leer vindt en van hem scheidt. Via een gearrangeerd huwelijk trouwt ze met Issam Goris, kind van een Belgische vader en een Marokkaanse moeder. Hun gezamenlijke weg zal uiteindelijk een explosief einde kennen. Muriel blaast zich op 11 november 2005 op. Maar haar poging om een Amerikaans militair konvooi te treffen, mislukt. Ze rijdt zich vast met haar auto en de bom gaat te vroeg af. Een sisser, kenmerkend voor haar hele verhaal. Haar man komt om wanneer zijn onderduikadres wordt aangevallen door Amerikaanse Special Forces. Hij wordt doodgeschoten met een bomgordel om.

In de jaren 1990 had Degauque zich met haar eerste man Fouad in Sint-Joost gevestigd, in een appartement op de Jottrandlaan. Na haar tweede huwelijk verhuisde ze naar in laag-Vorst. Daar betrok ze met Issam Goris een tweekamerflat in de De Merodestraat, aan het Sint-Anto­niusplein.

Voor Vrede zij met u, zuster trok auteur Chris De Stoop in de twee Brusselse gemeenten rond, op zoek naar het verhaal van Degauque en haar omgeving. "Het is ironisch dat een radicale moslima als Muriel thuis uitkeek op deze lelijke kerk," zegt De Stoop terwijl we op het Sint-Antoniusplein staan. "Zij en haar man waren salafisten , een stroming binnen de islam die wil leven volgens de regels van de eerste generaties moslims, maar die normaal gezien geweld afkeurt." Degauque en Goris hadden in hun bescheiden tweekamerflat een hijama -praktijk, een vorm van religieuze geneeskunde die uitgaat van zuivering door het ritueel aftappen van bloed. Het kabinet genoot grote faam, tot in het buitenland. "De buren hadden geen klachten over het koppel, tenzij dan over de massa schoenen die altijd in de traphal stond," zegt De Stoop. Af en toe werd er ook een rituele uitdrijving uitgevoerd op iemand die bezeten was door een djinn , een geest die een belangrijke rol speelt in het moslimgeloof.

Over de buurt rond het Sint-Antoniusplein is De Stoop kort: "Ik vind het een akelige buurt. Het is een heel multiculturele wijk met veel nationaliteiten, maar sommige mensen voelen zich er niet op hun gemak. Heel anders dan Sint-Joost-ten-Node, dat bijna aanvoelt als een dorp in de stad. Enkele bewoners voelen zich hier in Vorst geviseerd en onrechtmatig behandeld. Ik had ook het gevoel dat de wijk in de steek gelaten wordt door de gemeente. Geprangd tegen het Zuidstation lijkt het een afgelegen schiereiland." De levensomstandigheden zijn daar volgens De Stoop niet vreemd aan. "De huizen barsten uit hun voegen, ze zijn compleet overbevolkt. De 'muur' tussen kamers is soms niet meer dan een laken dat aan het plafond hangt. De gevels in deze wijk zien er nog acceptabel uit, maar binnenin zijn de omstandigheden schrijnend, hopeloos verouderd. Dit is een stukje derde wereld in de hoofdstad van Europa."

De Stoop denkt wel dat de wijk voor het overgrote deel bewoond wordt door gematigde moslims. "Muriel, met haar alles bedekkende nikab , was een minderheid binnen een minderheid. Maar er is wel veel wantrouwen. Toen ik hier onderzoek deed voor mijn boek, kwam een jongetje mij vragen of ik van de politie of van de staatsveiligheid was. Een blanke man van middelbare leeftijd was blijkbaar verdacht."

Degauque en haar man trokken de aandacht van De Stoop door de banaliteit van hun verhaal. "Ze maakten geen deel uit van een groot netwerk of organisatie. Dat strookt helemaal niet met het beeld dat meestal wordt opgehangen van terroristische groepen. Het ging veeleer om een zeer kleine groep mensen die elkaar al kenden en haast amateuristisch te werk gingen. Muriel en haar man reden met hun eigen Mercedes naar Irak, op eigen kosten, zonder voorbereiding, zonder te weten waar ze terechtkonden." Uit het boek komt dan ook een beeld naar voren van twee verwarde mensen die allebei een moeilijke jeugd achter de rug hadden. "Hun identiteitscrisis ging nog veel verder dan die van de meeste migranten," zegt De Stoop.

Schaduwwereld
Voor wie in deze stad geïnteresseerd is, is Vrede zij met u, zuster ten zeerste aan bevelen. Het toont een Brusselse schaduwwereld die weinig bekend is. "Zo ging Muriel vaak naar de islamitische boekhandels op de Lemonnierlaan," vertelt De Stoop. "Daar kun je spotgoedkoop islamitische boeken kopen, die veelal gesponsord worden vanuit Saoedi-Arabië. Die boekjes oefenen een enorme invloed uit op het leven van de mensen. Niet ver van Lemonnier is de moskee op Nieuwland, waar Muriel naartoe ging. Die had in 2005 nog een zeer extreme prediker, maar dat is nu anders. In Brussel zijn vrijwel geen radicale moskeeën meer. Rekrutering voor terrorisme gebeurt nu niet meer in moskeeën, van boven af; nu is er sprake is van rekrutering via internet en vriendenkringen."

De wereld waarin De Stoop zich begaf, is heel gesloten. "De mensen waren heel beleefd en hoffelijk, maar ze werkten niet graag mee. Er was een muur van wantrouwen. Daarom was dit mijn moeilijkste project tot nu toe. Helemaal anders dan mijn boeken over de mensenhandel. Daar heb je altijd slachtoffers die hun verhaal willen doen. Hier was de stilte enorm."

Vromen versus hoerenlopers
Vanuit de Sint-Antoniuswijk gaat het naar een van de andere belangrijke locaties van het boek: de Brabantstraat. Vandaag wordt De Stoop vooral aangetrokken door de bedrijvigheid van de straat. "Het is hier altijd gezellig druk. De Brabantstraat geniet naam tot ver over de grenzen. Vanuit Parijs komen er bussen mensen naar hier om hun inkopen te doen. Goedkope elektronica of speciale stoffen. Een ander aspect is de gespletenheid van de buurt. Langs de ene kant de Brabantstraat vol vrome mensen, daarnaast de Aarschot­straat met zijn hoerenlopers."

Hier dook Degauque enkele dagen onder bij een vriendin, alvorens ze definitief naar Irak vertrok. "Ze was door haar man weggestuurd uit Syrië, vanwaaruit hij Irak probeerde binnen te geraken. Issam Goris had immers nooit de bedoeling gehad haar bij het terrorisme te betrekken. Ondergedoken in de Brabantstraat hebben zij en haar man dan een zware persoonlijke crisis doorgemaakt, alvorens ze halsoverkop naar hem is teruggekeerd. Ook daar zie je weer dat amateurisme, want haar ticket betaalde ze gewoon van haar spaargeld en ze boekte het bij Connections."

Informele groep
De laatste telefoongesprekken tussen Degauque en haar man kan De Stoop tot in de kleinste details reconstrueren. Met dank aan de enorme operatie die de politie en de staatsveiligheid in 2005 opzetten om Degauques doen en laten te volgen. De autoriteiten waren ervan overtuigd dat ze een Belgische tak van Al Qaeda op het spoor waren. Ze volgden daarbij ook een groep mensen waarmee Degauque en haar man contact hadden. In dat kader vervolgde het Brusselse parket vijf mensen. In eerste aanleg werden die veroordeeld tot gevangenisstraffen van 28 maanden tot tien jaar, maar in beroep werden er veel lichtere straffen uitgesproken. "Er heeft ook nooit iemand een uitgewerkt plan opgesteld om een aanslag te plegen. Er zijn nooit wapens of springstoffen gevonden. De meesten met wie Muriel contact had, hebben nu afstand genomen. Ze zijn zelfs verbaasd over de radicale periode die ze hebben doorgemaakt."

Hoewel Muriel en de mensen om haar heen volgens eeuwenoude regels probeerden te leven, waren ze opvallend bedreven in het gebruik van 21ste-eeuwse technologie. De telefoongesprekken en het MSN-verkeer van de groep werden afgeluisterd en afgetapt vanuit de politietoren in Sint-Joost-ten-Node, vlak bij de woonplaats van de meeste verdachten. "Ze woonden er bijna in de schaduw van. Dat trok mij ook aan in dit verhaal: het speelt zich af op een beperkte oppervlakte. Die eenheid van plaats maakt het makkelijk te vertellen. Dat alles zich op zo'n beperkte oppervlakte afspeelt, komt doordat het hier om heel informele groepen kennissen gaat. Ze kenden elkaar van school, of van de moskee. Muriel volgde in de Grensstraat Arabische les. En in de Wijnheuvelenstraat was toen een salafistisch centrum gevestigd."

We staan in de Grensstraat als om drie uur de moskeeën leeglopen na het vrijdaggebed. Van het ene op het andere moment loopt er een massa volk op straat. De meesten komen tevoorschijn uit een garagepoort. "Hier, achter die anonieme gevels, ligt een grote moskee. Dat zie je niet van op straat. Dat gebrek aan zichtbaarheid is voor een deel ook het drama van de islam hier. En een bron van veel misvattingen."

:: Chris De Stoop, Vrede zij met u, zuster, uitg. De Bezige Bij, 288 blz., 19,90 euro.

:: Journaliste Anna Luyten praat op woensdag 21 april om 12.30 uur met Chris De Stoop in Passa Porta: meer op www.passaporta.be