De bevolkingsboom: het wordt (misschien) dringen

Het is een veelbesproken onderwerp, en toch zag tot voor kort niemand het aankomen: de bevolkingsgroei. Voor de ene ‘een demografische boom’, voor de andere een lokale nachtmerrie. Dat leidt tot behoorlijk verschillende visies. “We kunnen twee miljoen inwoners aan,” zegt demograaf Patrick Deboosere. Of toch niet?

H et Brussels Hoofdstedelijk Gewest kent een forse demografische groei. Waar er van de jaren 1960 tot midden jaren 1990 een bevolkingsdaling was, stijgt het aantal Brusselaars nu al bijna twintig jaar.

In 2011 stond het aantal inwoners van het gewest op meer dan 1,1 miljoen. En vorig jaar becijferde het Federaal Planbureau dat als het zo doorgaat, Brussel in 2060 anderhalf miljoen inwoners zal tellen. Dat is volgens demograaf Patrick Deboosere van de VUB ook het aantal mensen dat de stad aankan. "Anderhalf tot twee miljoen mensen maximaal."

"Dat de bevolking zo groeit, is het resultaat van het stadsbeleid dat sinds het oprichten van het Gewest in 1989 werd gevoerd en nu vruchten begint af te werpen," zegt de demograaf. "Kijk bijvoorbeeld maar hoe aantrekkelijk de stad voor studenten is geworden. Brussel telt tachtigduizend studenten; die zijn niet ingeschreven in de bevolkingsregisters, maar ze blijven wel steeds vaker hangen om hier te wonen en te investeren. Maar niet alleen dat maakt de stad aantrekkelijk. De dichtslibbende mobiliteit in dit land dwingt de mensen meer om in de stad te wonen. Na de snelle de-indus­trialisering van Brussel in de jaren 1960 en 1970, de ontvolking en de keuze voor de voorstad en de auto is het tij voorgoed gekeerd."

Nochtans lijkt het of de demografische boom jarenlang onopgemerkt bleef en enkele jaren geleden plots opdook als een fait accompli . Iedereen schrok. In de media was er een eerste keer sprake van in de marge van het nieuwe Brusselse regeerakkoord. In 2009 was dat.

Deboosere ziet dat anders. "In 2008 al pakte het Planbureau groot uit met de bevolkingsgroei en de sterke prognoses. We dachten dat de media hier aandacht aan gingen besteden, maar het nieuws werd toen niet of nauwelijks opgepikt. De enige verklaring luidt dat het land zich in volle economische crisis bevond. En dus kreeg het bevolkingsnieuws een klein stukje in de krant."

Economie en politiek
Studenten en idealisten zijn natuurlijk niet de enige oorzaak voor de aanwas. Deboosere: "In de periode 2000-2002 was er door de regularisatie een fikse bevolkingsaanwas. In 2003 en 2004 daalden de cijfers. In 2007 merkten we op dat er een flinke groei geweest was in 2005-2006, veel geboorten, maar ook internationale migratie. Recentere cijfers moeten nog geanalyseerd worden."

En wat brengt de toekomst voor Deboosere? "Sterfgevallen en geboorten zijn relatief stabiel. Met migratie weet je niet welke kant het uit gaat. Dat hangt af van de economie en van politieke beslissingen. De val van de Berlijnse Muur heeft alles veranderd. Idem voor het Verdrag van Maastricht. In het straatbeeld merken we vooral de immigranten van buiten de EU op, zij zijn herkenbaar aan hun huidskleur en kleding. En toch maken ze maar een derde van de migratie uit."

"In de jaren 1960 was er vooral arbeidsmigratie, nu is de migratie supergediversifieerd . Maar ik ben er gerust op. Leegloop doet meer met een stad dan groei."

Geen middenklasse
Een ander geluid horen we bij Vincent De Wolf (MR), burgemeester van Etterbeek en Brussels parlementslid. Hij ziet op lokaal niveau de gevolgen van de bevolkingsgroei. De Wolf: "Etterbeek telt nu 45.000 inwoners, er kunnen er nog maar vijfduizend bij en dan is de limiet bereikt. Twee derde van de Etterbeekse bevolking vernieuwt zich om de zes jaar. En van de totale bevolking zijn er dertienduizend mensen die op de ene of de andere manier met de Europese instellingen te maken hebben. Die wonen hier niet lang, ze investeren weinig en hebben simpelweg de tijd niet om hier te integreren. Bovendien gaan door hen de huurprijzen de hoogte in."

De Wolf juicht wel de aantrekking van de stad op jonge mensen toe. "Die willen hier investeren en kiezen bewust voor de stadsfilosofie als ideaal. Het zijn bobo's , maar in een stad moeten die er zijn," zegt de liberaal met een boutade. Ernstiger vindt de burgemeester dat met een bevolkingsgroei en dito vernieuwing de veiligheid en het samenleven op het spel staan. Want de Europeanen integreren misschien niet, ze hebben wel wat geld. Dat is niet voor iedereen zo. "Kijk, het is eenvoudig. Als men in Brussel n'importe quelle population wil aantrekken en als de stad daardoor hoofdzakelijk jong en arm blijft, dan kost dat natuurlijk handenvol geld. Brussel kan wel wat mensen aan, maar als je niet zorgt voor de middeninkomens, dan krijg je een stad met veel armen enerzijds, een bepaalde klasse rijken anderzijds en algemeen hoge huur- en koopprijzen, waardoor de middeninkomens de klos zijn. De privésector heeft dat al langer in de gaten, de overheden nog te weinig."

"Die dualiteit werkt de onveiligheid in de hand. Door het bevolkingsverloop is het moeilijk om mensen met elkaar te laten samenleven, en al helemaal om een beleid te voeren."

Meer mix
De gemeente Sint-Gillis, thuisbasis van Brussels minister-president Charles Picqué (PS), is kleiner dan Etterbeek, maar heeft meer inwoners en is als stationsgemeente vanouds een gemeente met veel verloop. Carlo Luyckx (PS) is er sinds 2000 schepen van Burgerlijke Stand. Hij waagt zich uitsluitend aan de cijfers, niet aan voorspellingen.

Luyckx: "Tussen 2000 en 2005 vertrokken in Sint-Gillis jaarlijks vijf- tot zesduizend inwoners en kwamen er evenveel nieuwe bij. De bevolking bleef nagenoeg op peil. Sinds 2005 echter komen er ieder jaar duizend inwoners bij. Vijf jaar geleden waren we met 45.000, nu al met 49.000. Het bevolkingsverloop is versneld. In 2011 schreven zich achtduizend nieuwe inwoners in, terwijl er zevenduizend uit de bevolkingsregisters werden geschrapt."

De socialist is ook schepen van Europese Zaken. "Het aantal Europese ingezetenen is de jongste tien jaar gedaald. De generaties die hier dertig, veertig en vijftig jaar geleden aankwamen, zijn ondertussen gepensioneerd. Een aantal onder hen is teruggekeerd naar Portugal, Spanje, Griekenland en Italië. Zo is het aantal Grieken in tien jaar tijd gehalveerd naar vierhonderd. Toch telt Sint-Gillis nog altijd tweeduizend inwoners van Griekse origine. Veel Grieken hebben dan ook de Belgische nationaliteit aangenomen."

De jongste tien jaar heeft Sint-Gillis ook veel Fransen zien komen, net als Elsene, zegt de schepen. "Toen waren ze met 1.800, vandaag met bijna vierduizend. De Polen zijn in tien jaar tijd meer dan vertienvoudigd, tot bijna tweeduizend inwoners. Tien jaar geleden waren er natuurlijk meer Polen in Sint-Gillis dan uit de bevolkingsregisters bleek, maar toen kwamen ze om een paar maanden te werken. Nu vestigen ze zich hier."

"Decennialang hebben migranten samengeklit in bepaalde buurten. Vandaag is dat niet meer het geval. De bevolkingsmix is groter geworden," constateert Luyckx.

Die diversiteit is voor Walter Vandenbossche, ondervoorzitter van het Brussels parlement en Anderlechts gemeenteraadslid (CD&V), niet het grootste probleem. Geld is dat wel. "In Anderlecht heb je de wijk van De Vijvers, die heel divers is, maar heel dynamisch en met een goede mix van verschillende inkomens. Die wijk kent dus niet zoveel problemen. Maar kijk naar Kuregem: daar komen diversiteit en gebrek aan geld samen. Algemeen genomen is in Anderlecht veertig procent van de bevolking vreemdeling, en steeg de bevolking snel van 90.000 enkele jaren geleden tot meer dan 110.000 nu. Het aantal Vlamingen is sindsdien altijd gedaald, en tegenwoordig merken we dat ook steeds meer Franstaligen de gemeente de rug toekeren. In de plaats komen veel mensen met lage inkomens. En dat is een probleem, want de behoeftestructuur wordt duurder. Persoonlijk denk ik dat Brussel de bevolkingsgroei niet alleen aankan."

Warm welkom?
Een plek waar de bevolkingsaangroei, de diversiteit en de bevolkingsdruk zich sterk doen gelden, is op het openbaarvervoersnet. Uit een interview met waarnemend MIVB-baas Kris Lauwers bleek vorige week dat de MIVB de groei maar moeilijk aankan en dat de metrostellen gewoonweg vol zitten. Nieuws is dat niet, want capaciteit is een van de te verwachten pijnpunten voor het nieuwe beheerscontract dat dit jaar tussen de MIVB en het Brussels Gewest gesloten wordt. En extra dienstverlening kost natuurlijk geld, geld dat steeds minder zeker bij de overheid gehaald kan worden.

Brussel is volgens politici als Vincent De Wolf een kleine stad, en een dichtbevolkte stad. Maar voorts lijkt niemand te durven zeggen dat er grenzen zijn aan de huidige groei. Net zoals er ook niet veel Brusselaars durven te zeggen - De Wolf opnieuw als uitzondering - dat wijken enorm veel druk ondervinden door de diversiteit, de snelheid waarmee de bevolking zich vernieuwt en de vervreemding die daarmee gepaard gaat.

Vorige week vertelde de criminoloog Paul Ponsaers in Brussel Deze Week dat al die factoren kunnen leiden tot toenemende anonimiteit, mogelijk tot criminaliteit. En in de Verenigde Staten kwam de Harvard-politicoloog Robert Putnam al tot de bevinding dat groepen mensen in een erg diverse samenleving zich meer op zichzelf terugplooien en individualistischer worden.

Verwacht wordt dat de armere gemeenten in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest de sterkste bevolkingstoename zullen blijven kennen: Sint-Joost-ten-Node, Anderlecht, Brussel-stad, Schaarbeek en Sint-Jans-Molenbeek. Nu al zijn dat de dichtstbevolkte, of de grootste in bevolkingsaantal.

Hoopgevend is dan weer dat Molenbeek, waar er vorig jaar zesduizend nieuwelingen bij kwamen, onlangs voor het eerst een welkomstavond organiseerde, een succesformule waar vooral een voorzichtige en erg diverse middenklasse op afkwam.