De knipperlichtjes van BrusselFabriek

"Over veertig jaar ligt de olieproductie plat. Internet overleeft, maar tulpen uit Israël, dat is definitief voorbij. Kleinhandel en oude technologieën kunnen we daarom maar beter behouden. Wie het erfgoed verdedigt, kijkt niet achterom, maar vooruit." De leden van de erfgoedvereniging BrusselFabriek zijn goed op dreef. Sinds kort ook online met dank aan de bedrijvenclub Bruocsella.

E n dan is de flamboyante spreekbuis van BrusselFabriek Guido Vanderhulst er wegens herstelverlof nog niet bij (maar toen de fotograaf langsging, was hij alweer op post, red.). "Het zal niet lang meer duren voor de oliewinning meer energie vraagt dan ze oplevert," zegt Patrick Wouters, oud-politiecommissaris in de Marollen. "Elektrische wagens? Dat is geen oplossing. Als alle Chinezen ook een auto willen, is er simpelweg niet genoeg lithium in de wereld voor alle oplaadbare batterijen. De enige oplossing is een economie van het kortere circuit - niet de spreekwoordelijke bonen die uit Kenia zijn overgevlogen. Een vergelijking: vroeger kon één man een boot met een vracht van 70 ton trekken, dat zijn algauw twee zware vrachtwagens. Ook bij gemotoriseerd waterverkeer is de energiekost in ton per kilometer het laagst, dan komt het trein-, dan het weg- en dan het luchtverkeer. Maar de kanaalzone is de laatste vijf jaar het nieuwe eldorado van de immobiliënmarkt. Iedereen wil tegenwoordig wonen bij het trendy waterfront, als je de sites mag geloven. Duurzaam, spaarzaam en multicultureel leven noemen ze het, maar gaat nieuwbouw juist niet ten koste van dat alles? We zullen keuzes moeten maken: een tijdje leegstand verdragen zodat er nieuwe bedrijvigheid in kan worden ondergebracht en het werk hier blijft. Hoge kaaimuren behouden, noodzakelijk voor de scheepvaart, in plaats van naast het water te willen fietsen en wandelen. Lange kaaien zodat de betoncentrales kunnen blijven, die binnen de verwerkingstijd het stortbeton kunnen leveren in de stad, en de schroothandel, want al die inwoners produceren afval..."

Jean-Luc Debroux (niet op de foto, red.), een architect die in erfgoed gespecialiseerd is, noemt het een filosofische kwestie: "Of we respecteren wat er is, als deel van de realiteit, en passen ons daaraan aan. Ofwel is het tabula rasa en laten we de machines aanrukken. Dat kost meer, maar dan hoeven we niet te lang na te denken. Wie, behalve enkele klokkenluiders zoals Guido Vanderhulst, interesseerde zich destijds voor Thurn & Taxis en Wielemans-Ceuppens? Nu zegt iedereen: natuurlijk moest dat behouden blijven. Wat nog maar eens wordt bevestigd door de EU Prijs voor Cultureel Erfgoed/Europa Nostra 2013 die BrusselFabriek won (en de cheque van 10.000 euro die Vanderhulst vorige week mocht afhalen in Athene) voor de restauratiestudie van het oude machinepark van Wielemans-Ceuppens."

Voeling met de kassei
Zijn in Brussel organisaties als Patrimoine Industriel Wallonie-Bruxelles (PIWB) en La Fonderie al niet bezig met de herwaardering van het werkpatrimonium?
Frédéric Selis, zoon van een binnenschipper, werkte als graficus mee aan expo's van La Fonderie toen Guido Vanderhulst er nog directeur was: "Nog voor zijn pensionering sprak hij al van voortdoen. Dat zou allemaal vlotter gaan in een vrije structuur, zonder de afhankelijkheid van subsidiërende instanties. Zijn taak was daar op het eind meer die van een veredelde personeelsverantwoordelijke. Op den duur werd dat allemaal veel te log voor het temperament en de passie van Vanderhulst. Hij miste de voeling met het terrein, het directe contact." Wouters vult aan: "En de Brusselse poot van PIWB, dat ís gewoon Guido Vanderhulst."

Voeling heeft BrusselFabriek in elk geval met de Havenlaan. Leden maken deel uit van de Actie Patrimonium, Kasseien, Platanen (APKP), die het omstreden project van het gewest voor de heraanleg van de Havenlaan aanvocht.

"De honderdjarige, maar oneindig recycleerbare kasseien en de gezonde platanen zijn voorlopig gered," zegt Wouters. "De lange kasseiweg omzoomd met platanen werd in begin 20ste eeuw aangelegd om een geheel te vormen met T&T en het kanaal. Een beetje vergeten wellicht, waardoor ze nog steeds in haar originele staat is, dans son jus."

In afwachting van een nieuw project worden alvast fietspaden aangelegd, maar BrusselFabriek blijft waakzaam: "Aan de kant van T&T is een fietspad aangelegd dat de boomwortels heeft beschadigd. Nu zijn ze bezig aan de kant van het kanaal en zou er een oplossing met een verhoging komen om de wortels te sparen. De APKP pleitte voor een tijdelijke aanleg in dolomiet, maar Mobiel Brussel, aangestuurd door de fietslobby, besliste er anders over. De redenering van de Fietsersbond is dat de Havenlaan op een internationale as ligt van noord naar zuid, maar welke fietser zal kiezen voor de Havenlaan als dat een banale weg is, waar niets nog aan het rijke havenleven herinnert?"

Meneer Huyghe
Via www.bruxellesfabriques.be kan u een interview beluisteren met Léon Smet, oud-scheepsbevrachter van het havenbedrijf Smet dat al sinds 1927 bestaat. BrusselFabriek wil namelijk ook een databank aanleggen van mensen die Brussel mee 'gefabriceerd' hebben. Op hun verlanglijstje 'dringend te interviewen' staan verder een oud-kok van de Regie der Gebouwen, een verhuizer die met zes paarden van Molenbeek naar Schaarbeek trok, een afstammeling van kasseileggers, een fabrikant van matrasveren, een broekenmaker en een specialist van analoge synthesizers.

"De kruidenier om de hoek is verjaagd door de warenhuizen," zegt Wouters. "Maar wat zien we nu? Overal Proxy Delhaize en Carrefour Express. Het personeel is vaak maar tijdelijk en heeft geen band met de buurt. Hetzelfde met de vakman, failliet omdat hij iets duurder is dan de Brico, maar de verkopers zijn niet altijd specialisten."
"De lokale winkelier en vakman versterken nochtans de cohesie in een stad," vindt Debroux. "Voor kinderen van migranten is het bovendien interessant om te weten hoe hun voorouders de metro of de Noordwijk hielpen bouwen, zij zijn een deel van de Brusselse geschiedenis. Als de vakman verdwijnt, wordt het weefsel dat er al heel lang is en voor continuïteit zorgt, doorgeknipt. Persoonlijke relaties, gebaseerd op vertrouwen, zijn nochtans belangrijk voor de Brusselse sfeer. Het is het tegenovergestelde van een technocratie, genre Belgacom en Electrabel waar je geen persoonlijke band mee kan hebben."

Die heeft Wouters wel nog met meneer Huyghe in de Huidevettersstraat in de Marollen: "Een handelaar in gereedschap, die maar niet kan beslissen om met pensioen te gaan. Zijn winkel, overgenomen van zijn vader, is heel zijn leven. Hij is gespecialiseerd in gereedschap van Bosch, maar ook Festo, Facom, en zo verder, de top, zeg maar. Zo ontbraken er enkele nummers in mijn reeks Engelse sleutels, maar met een vanzelfsprekendheid vulde hij die weer aan. Hij begon te vertellen over de genealogie van de grote, vooral Duitse gereedschapsmakers. Dat firma x twee broers waren, gefusioneerd was met de firma y die de firma z geworden is, enzovoorts. Als we dit soort getuigenissen niet vlug registreren, gaat de knowhow van een arbeiderselite onherroepelijk verloren."

Alarm: Schoorsteen en brugwachtershuis gesloopt
Als het nodig is, trekt BrusselFabriek ook aan de alarmbel. In het voorbije najaar is in de Delaunoystraat in Molenbeek de voorlaatste vierkante schoorsteen van het gewest gesloopt, de laatste bevindt zich in de Metsysstraat in Schaarbeek. Hij dateerde uit de jaren 1880 en maakte vermoedelijk deel uit van een militaire bakkerij. Nadat een ingenieur had vastgesteld dat er gevaar dreigde, heeft de burgemeester de afbraak bevolen. Volgens BrusselFabriek leken deze gevaren echter irreëel: de schoorsteen bevond zich namelijk op een binnenplaats, en om hem helemaal plat te krijgen, kwam er een pikhouweel aan te pas. Vooraf werd geen beroep gedaan op historici en specialisten van industrieel erfgoed. Ook het brugwachtershuis aan de Godshuizenbrug op de hoek van de Nijverheidskaai en de Liverpoolstraat werd onlangs gesloopt. Het stond buiten de rooilijn zodat de brugwachter aan weerszijden, door oculi, de boten zag naderen en op tijd de brug kon opdraaien.

Woningen van de kanaalwachter (l.) en de brugdraaier (r.) (foto uit de jaren zeventig)