De kunst van het opwinden. Horlogemaker Gilles Clavareau

De tijdgod Chronos wordt in de Griekse mythologie voorgesteld als een oude man met een lange baard. Zo'n vaart loopt het niet voor Gilles Clavareau. Met zijn 27 jaar vertegenwoordigt hij de nieuwe generatie horlogemakers.

D e Brusselaar - "geen Ukkelaar, geen Belg, Brusselaar is mijn identiteit" - Gilles Clavareau verrast door op zijn leeftijd een antieke horlogemakerij te runnen, L'Artisan du Temps.

Oké, wie keek als kind niet nieuwsgierig naar het mechanisme van een uurwerk of haalde het doodleuk uit elkaar? Maar wie maakt nu nog zijn beroep van het herstellen en verkopen van mechanische polshorloges en pendules waar geen batterij aan te pas komt? "Uurwerken fascineren me omwille van de combinatie van mechaniek en esthetiek, het zeldzame van objecten, de markt afschuimen. Alles waar ik van hou, komt samen in de horlogerie. Een tikkende klok is bijna een levend object. Door ze te restaureren, wordt ze weer tot leven gewekt."

Clavareau was nochtans niet voorbestemd als horlogemaker, met een architect als vader en een lerares moraal als moeder. Zijn ouders keken dus nogal op. Om het vak te leren trok hij al op zijn zestiende naar Frankrijk. In 2001 had hij zijn bekwaamheidsdiploma horlogerie op zak en haalde hij de topvijf in een wedstrijd van de Franse federatie Horlogers Bijoutiers Joailliers Orfèvres (HBJO). "In Frankrijk kun je onmiddellijk praktijkervaring opdoen, dat is het grote verschil met België. Toen ik naar school ging in Tours, waar je inderdaad de logica van het opwindbare uurwerk aanleert, liep ik stage in Rijsel, Châteauroux en Lyon. Ik leerde daardoor dat je ofwel goed, ofwel snel kunt werken. Ik probeer het zo goed mogelijk te doen. Schroeven worden bijvoorbeeld weer opgewarmd tot ze blauw zien, dat was vroeger een soort schoonheidsideaal voor schroeven. Natuurlijk heb je altijd onaangename, rijke mensen die erop staan dat hun klok tegen 's an derendaags hersteld is."

Horlogemakersstraat
Aanvankelijk werkte Gilles Clavareau alleen, tegenwoordig werkt hij samen met Philippe Vanbergen. In het atelier worden de uurwerken uit elkaar gehaald, gelast, gepolijst, gereinigd met ultrageluid. Niet alleen het mechanisme van het uurwerk wordt hersteld, ook het glas of plexiglas, de stalen of gouden horlogekast, bij pendules het brons of inlegwerk - dat behoort tot de standaardopleiding.

"Je moet een verschil maken tussen een perfect, maar volledig gerestaureerd object en een object dat getekend is door de tijd en slechts een lichte restauratie onderging," vertelt Clavareau. "Ik opteer dikwijls voor de tweede oplossing. Als ik een auto van de jaren 1920 aanraak die herschilderd is, dan voel ik ook geen auto van toen meer."

Soms doet het atelier een beroep op een specia­list, bijvoorbeeld om een schilderijtje te restaureren dat in een pendule in Lodewijk XV-stijl is ingebouwd. L'Artisan du Temps heeft de horlogebijbels van historici als Tardy en Kjellberg in huis, maar over de evolutie van de techniek kom je daarin weinig te weten. "Vaak zijn het slechts details die veranderen, maar in deze sector houden we van complexiteit. Een oude cursus uit de jaren 1930 helpt ons dan soms verder."

Ook met zijn drie Franse meesters houdt Clavareau nog altijd contact. "In de antieke horlogemakerij heb je in feite geen concurrenten. Als je ziet hoeveel tijd en kosten er gaan naar de zoektocht naar de juiste wisselstukken, dan zou het ons allemaal beter uitkomen om in dezelfde straat, de Horlogemakersstraat, te wonen."

Niet plat commercieel
Pronkstukken in de winkel zijn een Chronos-pendule met wijzers in de vorm van een slang, een Eiffeltoren- en een hoorn-des-overvloedspendule, en zak- en polshorloges met patina en een ziel. "Je hebt de gerenommeerde merken zoals Omega, Jaeger-LeCoultre, Vacheron Constantin, Rolex, Breitling,... maar vandaag gaat het soms meer over de kwaliteit van elk object, ongeacht het merk."

Clavareau wordt een paar keer onderbroken door klanten en verkopers van tweedehands polshorloges. "Mijn houding is commercieel," geeft Clavareau als uitleg aan de verkoper waarom hij een oubollig model waarschijnlijk niet zal aankopen. "Ik moet mijn kleine winst van tweehonderd euro per horloge halen. De extra platte Vacheron interesseert me wel.
En bij deze is de wijzerplaat opnieuw gepolijst, maar door Tissot zelf. Glanzend hier, ge­borsteld daar, zoals het hoort, en niet zoals sommige restaurateurs doen, alles herpolieren."

Net omdat Clavareau een nauwe band heeft met zijn producten, is hij ook gevoelig voor de relatie met zijn klanten. "Het kan gebeuren dat ik een klant de klok niet verkoop, als hij of zij me niet ligt."

Grote nieuwigheid wanneer L'Artisan du Temps binnenkort uitbreidt, is dat er ook nieuwe uurwerken te koop zullen worden aangeboden. "De bedoeling is dezelfde kwaliteit en coherentie na te streven. Als een klant duizend euro voor een horloge betaalt, dan zal het dat waard zijn en niet voor de helft uit reclamekosten bestaan."

Charmante afwijking
Voor de nieuwe winkel heeft Clavareau art-decovitrinekasten op de kop kunnen tikken, in slechte staat, hij restaureert ze zelf. Hij is duidelijk een buitenbeentje in de wereld van de horlogemakers, die meestal al veertig jaar of langer in het vak zitten. Wie van hen heeft bijvoorbeeld een website, waardoor hij al in de Verenigde Staten en Japan moest leveren? "Vroeger was horlogebouwer meer een beroep in de schaduw, nu merk ik op antiekmark­ten toch dat mensen ons werk niet vergeten zijn."

Straf vinden wij dat hij aan zijn collega vraagt hoe laat het is - in een horlogewinkel! "Ja, met al die horloges die je moet opwinden, en als je dat dan niet doet..." Op zijn bureau staat nochtans een elektrisch uurwerk luidruchtig te zoemen. Het is een klok die tegelijk ook een bureaulamp, een pennenhouder en een asbak is. "Uit de jaren 1940, met een afwijking van maar liefst 25 minuten per dag. Ik ben bang ze nog meer te beschadigen als ik ze uit elkaar haal, ik ben nu eenmaal geen elektricien. Je hebt uurwerken die minder dan een seconde per 24 uur afwijken. Sommige klanten vinden dat belangrijk en ik respecteer dat."

Maar zelf... mijmert hij over de tijd van zijn achttiende-eeuwse staande klok met slechts één wijzer, de kleine: "Toen was elk moment goed om op een feest te arriveren, het was toch een hele dag aan de gang. Vandaag word je al scheef bekeken als je ergens tien minuten te laat komt."

:: L'Artisan du Temps, Waterloose­steenweg 758, 1180 Ukkel, 02-345.56.88
(11 tot 18 uur) of 0498-68.64.24, www.artisandutemps.com