De VUB in de jaren 1980: ‘Protesteren deed je gewoon, zonder na te denken’

De populaire dramaserie 1985 brengt het tijdperk van de Bende van Nijvel tot leven. De Vrije Universiteit Brussel (VUB) heeft een prominente rol in de serie. Dat roept herinneringen op bij oud-studenten. “Het vrijheidsgevoel van toen heb ik mijn hele leven vastgehouden.”

“De ultieme vrijhaven.” Zo denkt Frank Vander linden, nu zanger van De Mens, terug aan de campus van de Vrije Universiteit Brussel (VUB), waar hij in de jaren tachtig studeerde. Het was een plek waar volop werd geëxperimenteerd, gediscussieerd en gefeest – en af en toe gestudeerd – tegen de achtergrond van een duistere periode in België. Dat maakte de studietijd intens op allerlei manieren, zegt Vander linden. “Het was ingewikkeld en onheilspellend, maar vooral een fijne tijd.”

De jaren tachtig zijn het decor van de dramaserie 1985, uitgezonden bij de VRT en RTBF. In acht afleveringen volgt de kijker drie twintigers in Brussel. Twee van hen zijn aspirant-rijkswachter en een is eerstejaarsstudent aan de VUB. Boven de serie hangt de continue dreiging van de Bende van Nijvel en van groepen als het extreemlinkse CCC. De VUB speelt daarbij een prominente rol. Er wordt gefilmd in studentenkoten, tijdens colleges, in de brede gangen en het cafetaria. Dat roept nostalgische gevoelens op bij oud-studenten. Hoe kijken zij naar de serie? Wat herinneren ze zich van die beruchte tijd?

Scenarist van de serie Willem Wallyn was tussen 1978 en 1983 student aan de VUB. Hij komt naar eigen zeggen uit een “agressief vrijzinnig” nest. “Thuis werd het zakgeld afgemeten aan de hoeveelheid boeken die ik en mijn zus lazen: hoe meer je las, hoe meer zakgeld.” Met die levenshouding was het ondenkbaar om naar een katholieke universiteit als de KU Leuven te gaan. “Ik heb nooit getwijfeld aan mijn keuze voor de VUB, dat was een logische voortzetting van hoe ik was opgevoed. Wat wel een strijd was: ik wilde liever film studeren, maar dat mocht niet. De studie rechten was de keuze van mijn ouders.”

Voor het scenario van de serie putte Wallyn uit eigen ervaringen. Dat is vooral goed te zien bij hoofdpersonage Vicky. Net als Wallyn is Vicky een rechtenstudent, is ze radio-dj en woont ze op de campus. Sterker nog: Vicky’s kot ís hetzelfde kot waar Wallyn woonde als student. Het was niet moeilijk om herinneringen uit die tijd weer op te roepen, zegt Wallyn. “Als ik mijn ogen sluit, zie ik mezelf daar zo weer door de gangen lopen. De uitdaging was eerder om de beelden die ik mijn hoofd zag zo goed mogelijk uit te leggen aan de cast en crew.”

De serie heeft de sfeer van die periode heel goed gevat, volgens Frank Vander linden. Hij was tussen 1980 en 1984 VUB-student communicatiewetenschappen, en is nog altijd bevriend met Wallyn. Vander linden: “We leefden met een somber wereldbeeld. Internationaal was er dreiging van kernraketten, binnenlands was er dreiging van de Bende van Nijvel en iedereen zei ons dat studeren weinig zin had omdat we nooit een baan zouden vinden door de hoge werkloosheid.” De gebouwen van de VUB vormde de perfecte entourage voor al die ellende. “Nu wordt die stijl brutalistisch genoemd en mooi gevonden, maar het was eigenlijk net een bunker.”

Progressieve omgeving

In die ‘bunker’ broeide er van alles. Ondanks de zwarte schaduw werd er veel plezier gemaakt op de campus. Net zoals te zien is in 1985, waren er regelmatig wilde feesten. Vander linden: “We dansten veel, maar dan wel op new wave en punk. We luisterden naar bands als The Cure en Joy Division, en droegen zwarte kleding. We waren de No Future-generatie.” Het was ook aan de VUB dat bij Vander linden de basis werd gelegd voor zijn latere muzikale carrière. “Ik maakte daar muziek met bassist Michel De Coster. Dat was het voorspel van de band die we tien jaar later oprichtten: De Mens.”

Luckas Vander Taelen, destijds student geschiedenis, herinnert zich de VUB als een eiland. “Ik ging weg uit provinciestad Aalst en plots kwam ik in hoofdstad op een campus, ver weg van het stadscentrum. We verlieten de campus eigenlijk bijna niet. Waarom zouden we dat ook doen? We hadden daar alles wat we nodig hadden.” Ook zijn muzikale carrière begon aan de VUB. “Het was een soort creatieve explosie van allerlei muziekgroepen, zoals mijn bandje Lavvi Ebbel, waarmee ik nog steeds optreed. We konden doen en laten wat we wilden. Dat vrijheidsgevoel heb ik mijn hele leven gehouden.”

De muziek op de campus werd de wereld ingestuurd via de illegale radiozender FM Bruxel, de voorloper van wat nu BRUZZ radio is. De studenten hadden hun eigen programma, zo ook 1985-scenarist Wallyn. “Dankzij de radio werden we populair in Vlaanderen en kon ik in het weekend draaien op plekken als Wetteren of Zottegem, waar ik anders nooit zou komen.” In 1985 is te zien hoe FM Bruxel op een gegeven moment bijna wordt opgedoekt door de rijkswacht. Vander Taelen kan zich die inval nog herinneren. “Ik hoorde dat ze toen alle uitzendapparatuur hebben meegenomen. Maar het scheelde ons niks, we zorgden gewoon voor nieuw materiaal en gingen weer verder.”

Oud-studenten Vander linden en Vander Taelen voelden zich thuis in de progressieve omgeving van de VUB, waar veel werd gedebatteerd en studenten vrijwel zonder uitzondering linksgeoriënteerd waren. “We waren de ‘wokes’ van toen,” zegt Vander linden. Vander Taelen: “Ik was gecharmeerd van de anarchisten in de Spaanse burgeroorlog. Ik ging graag in debat met de mensen van Amada (een marxistisch-leninistische politieke beweging waaruit de huidige PVDA is ontstaan, red.). We discussieerden over de toekomst van China en de Sovjet-Unie.”

Binnen de muren van de VUB was de politiek dus duidelijk aanwezig, maar tegelijkertijd werden politici daar buiten gewantrouwd. Vander Taelen: “We hoorden dat er wapens bij de rijkswacht waren gestolen en ook over vreemde seksfeesten waar politici bij betrokken waren. Tja, waar moet je dan nog op vertrouwen?”

Gespannen relatie

De serie 1985 heeft ook aandacht voor de gespannen relatie tussen de studenten en de rijkswacht, die in het gebouw zat tegenover de campus. Als in de eerste aflevering student Vicky bezoek krijgt van haar broer, zegt ze hem: “Je weet dat je hier net mag komen hè? Je bent een rijkswachter, dat zijn gescheiden wereld die botsen.” Wallyn herinnert zich fouilles van de rijkswacht. “Ik ben wel duizend keer gefouilleerd. Als je er een beetje alternatief uitzag en je verliet de campus, dan werd je zo staande gehouden om je papieren te geven. Dat ging er hardhandig aan toe: de rijkswacht drukte je echt tegen de muur.”

Het maatschappelijk engagement aan de VUB was groot in die tijd, herinnert ook Patricia Coppens zich. Ze studeerde er tussen 1977 en 1981 politieke wetenschappen. “Voor de geëngageerde studenten was de rijkswacht de verpersoonlijking van het establishment. Zij stonden voor alles waar wij tegen waren.”

Bij protesten konden rijkswachters gewelddadig optreden, weet Coppens nog. “Maar als er één iemand van ons hard werd aangepakt, vormden wij een muur van solidariteit. Dan bestookten we de rijkswachtkazernes met stenen.” De leus die studenten riepen bij betogingen kent ze nu, veertig jaar later, nog uit haar hoofd. “Ce n’est qu’un début, continuons le combat! Dit is het begin, we gaan door met de strijd!”

Wallyn deed mee aan de protesten. Er is één protest dat hij zich goed voor de geest kan halen, en dat ook terugkomt in de serie. Eind jaren zeventig werd het inschrijvingsgeld van de universiteit verhoogd naar 10.000 frank (omgerekend 250 euro), een enorm bedrag voor de vele studenten die in die periode zelf hun studie bekostigen. Wat volgde, was een manifestatie waar studenten in groten getale aan meededen. “Ik heb nog een molotovcocktail naar de rijkswachtkazerne gegooid,” zegt Wallyn. “Dat was dwaas, mijn mouw schoot ervan in brand.”

Oud-student Vander linden was minder politiek gemotiveerd, maar toch deed hij mee aan het ‘Neen aan de 10.000 frank’-protest. “Protesteren was gewoon iets wat je deed als student, zonder erbij na te denken. Ik was een meeloper, dat is een negatief woord, maar zo ging dat. Ik ging niet de straat om te eisen dat de communistische staat werd geïnstalleerd, zoals de aanhangers van Amada deden, maar voor iets concreets als het inschrijvingsgeld deed ik dat wel. Nu is het inschrijvingsgeld nog zoveel hoger, maar piept niemand erover.”

Net als de fictieve studenten in de serie, werd voor de oud-studenten de dreiging van de Bende van Nijvel en de CCC soms heel concreet. Zo herinnert Vander Taelen zich 1 mei 1985 nog goed. Hij woonde in het centrum, bij de Grote Markt. “Ik lag nog in bed, toen er een ontploffing was. Dat geluid was zo hard, en had zo’n kracht dat de ramen in de hele omgeving kapot knalden.” Die dag pleegde de CCC een aanslag in de Stuiverstraat, bij het Centraal Station. Daarbij kwamen twee brandweermannen om het leven.

Scenarist Wallyn is nog weleens op de VUB-campus te vinden. Hij gaat dan eten in het cafetaria. De bestelling is nog altijd hetzelfde: een boterham met plattekaas en ajuintjes. De laatste keer dat hij daar was, een paar maanden geleden, was extra bijzonder. “Hee Willem!” zei de keukenmevrouw. Zoveel jaar later herkende ze hem nog.

Wallyn vindt het fijn om terug te gaan en zich weer even onder te dompelen in het verleden. Aan de VUB werd de basis gelegd voor een bepaalde manier van in het leven staan, zegt hij. Een houding die hij altijd heeft. “De reeks is misschien somber, maar het was bovenal een fantastische tijd waarin de wereld aan onze voeten lag. Een krant oprichten, radio maken, een band beginnen. En het was niet ‘we gaan ooit’, maar we deden het.”

Gust Decoster komt getuigen over de jaren 1980: luister op woensdag 29 maart tussen 13 en 14 uur naar BRUZZ radio.
Volg ook de minireeks, deze week in BRUZZ 24 en op BRUZZ.be