'De werkelijkheid achter stadsbendes is veel schrijnender'

De film 'Black' zoomt in op het leven van Brusselse bendeleden. Criminologen zien parallellen met de stadsbendes die zij hebben onderzocht, maar benadrukken dat de film fictie is. "De werkelijkheid is veel schrijnender."

Nog voor Black verschenen is, domineert één vraag de gesprekken: hoe realistisch is de film? Dat er in Brussel inderdaad stadsbendes zijn, lijkt niemand te ontkennen. Volgens de woordvoerder van de politie Hoofdstad-Elsene zijn er alleen al in die zone 16 stadsbendes actief.

In heel Brussel zou het om 36 bendes gaan met in totaal zo’n 1.000 leden, volgens cijfers van Binnenlandse Zaken uit 2013. Toch nuanceren verschillende onderzoekers die cijfers. “Stadsbendes zijn erg fluïde”, zegt Els Enhus, criminologe van de VUB aan brusselnieuws.be. “De bendes poppen op en vallen soms ineens weer uit elkaar, bijvoorbeeld rondom één sterk leidersfiguur. Dat is voor de politie heel moeilijk bij te houden.”

Dat bleek ook uit het interview met politieman Maurice Nlandu dat afgelopen weekend in De Morgen verscheen. Volgens de rechercheur zat de Négatif Clan-bende eerst aan het Maximiliaanpark aan het Noordstation. Toen asielzoekers daar hun tentenkamp opzetten, verplaatste de bende zich naar de wijk rond het IJzerplein.

Postcode
Dikwijls vernoemen de bendes zich naar de postcode of naam van de wijk waar ze vandaan komen, zoals Versailles, IJzer, 1080 en 1140. Met die laatste bende, Onze Quarante uit Evere, liep Elke Van Hellemont van de KU Leuven twee jaar mee. De criminologe doet al acht jaar onderzoek naar stadsbendes.

“Toen ik begon was er heel weinig bekend over de zwart-Afrikaanse bendes”, vertelt Van Hellemont aan FM Brussel. “Zo weinig dat mensen begonnen te lachen als ik zei dat ik onderzoek deed naar een bende uit Matonge. Matonge, dat is voor veel mensen een wijk met hippe restaurants. Waar haalde ik het idee vandaan dat daar bendes waren? Ik wist dat vroeger zelf ook niet.”

Congolese versus Maghrebijnse bendes
Het was haar promotor die haar erop wees dat de zwart-Afrikaanse bendes criminologisch opvallend waren. Het geweld bij die bendes leek weinig doelbewust, vaak zonder motief. “Maghrebijnse bendes plegen vaak pure vermogensdelicten, zoals overvallen. Voor hen is geweld een middel om iets te krijgen."

“Maar bij de zwarte Afrikanen is het geweld veel irrationeler. Steekpartijen gebeuren meer in een opwelling van emoties.” Ook viel het op dat de zwarte bendes exclusief onderling vechten en de rest van de wereld negeren.

Daarmee wil Van Hellemont meteen het idee ontkrachten dat je als gewone Brusselaar gevaar zou lopen. “De gemiddelde Brusselaar zal ze niet eens opmerken. Als je portemonnee toch wordt gestolen, heeft dat eigenlijk meer met jeugddelinquentie te maken dan met het feit dat ze deel uitmaken van een bende.”

Volgens de onderzoeker is de Congolese gemeenschap zelf het grootste slachtoffer. En dan vooral de vaders en moeders van de bendeleden, die met de handen in het haar zitten als hun kind bij een bende gaat.

Minder hard en ranzig dan in Amerika
Toch benadrukken beide onderzoekers dat films zoals Black fictief zijn. Enhus: “De filmmakers wilden volgens mij vooral een stevige pakkende film maken. Daarin worden de verhaallijnen uitvergroot. Bendes zoals in Amerika kennen we hier in België niet. We hebben hier een groter sociaal vangnet met uitkeringen en opvang, waardoor de criminaliteit hier over het algemeen minder hard en ranzig is dan in Amerika.”

Volgens Van Hellemont is de werkelijkheid veel schrijnender. “In de meeste bendefilms lijkt de keuze om bij een bende te gaan heel doelbewust, terwijl ze er dikwijls gewoon in verwikkeld raken.” Haar ervaring is dat er veel sukkelaars tussen zitten. Kerels die heel jong vader zijn geworden en door weed te verkopen de eindjes aan elkaar knopen.

“Naar de buitenwereld doen ze hun best om het niet zo te laten lijken, maar er is niks fijns aan om altijd over je schouder te moeten kijken en nooit de metro te kunnen pakken omdat je dan misschien wordt neergestoken.”