Die Fremde: Feo Aladag en de eremoorden

Een verwant doden om de eer van de familie te herstellen, wie doet dat nu? En waarom? De Oostenrijkse actrice, scenariste en regisseuse Feo Aladag beet zich vast in de problematiek van de eremoord en verwerkte haar bevindingen in een film. Die Fremde won de Grote Prijs van het 37e Filmfestival van Vlaanderen Gent. “De media lossen niets op door broers die zo’n eremoord begaan, monsters te noemen.”

De jonge Umay loopt weg van haar agressieve echtgenoot in Istanboel. Samen met haar zoon Cem vindt ze onderdak bij haar familie in Berlijn. Umay weet dat ze haar ouders verdriet aandoet maar vertrouwt erop dat hun wederzijdse liefde sterk genoeg is om de moeilijke periode door te spartelen. Ze vergist zich lelijk. Haar bloedverwanten vinden de schande te groot. De eer van de familie is belangrijker dan Umay. Die Fremde is zware kost en Aladag heeft op een cruciaal moment het melodrama niet in de hand. Maar aan de relevantie van het onderwerp kan niet getwijfeld worden en de film wordt recht gehouden door de glansvertolking van Sibel Kekilli die eerder al schitterde in Gegen die Wand van Fatih Akin. Naar aanleiding van de Internationale Vrouwendag heeft Bozar Feo Aladag te gast. Voor de vertoning van Die Fremde is er een debat over geweld tegen vrouwen.

"De dingen lopen niet altijd zoals zou moeten." "Je kunt een vader zijn zoon niet ontnemen." Vader, moeder, broers blijven proberen om Umay op andere gedachten te brengen. Ziet u één goede reden voor Umay om in te binden?
Feo Aladag: Niet één argument steekt erbovenuit, de meeste argumenten hebben een kern van waarheid in zich. Het is hard om een vader van zijn zoon te scheiden. Het is goed om je familie te respecteren. Maar uiteindelijk moet je je eigen manier van leven vinden. En zolang je anderen geen schade toebrengt, kan er véél. Dan mag je leven zoals jij opportuun acht, dan mag je het geluk achternagaan zoals jij dat meent te moeten doen. Zonder het respect en de liefde van je familie te verliezen! Moet Umay haar zelfbeschikkingsrecht volledig opgeven en zich schikken naar regels die haar worden opgelegd? Dat zou rust brengen in de familie. Maar voor haar is het geen optie. Bovendien is het te laat als je denkt volgens het systeem. Ze verliet haar man. Ze is geen maagd meer. Ze nam een vader zijn zoon af. Het onheil is gesticht. Ermee leren leven is nog het beste. Dus trekt ze bij haar familie in met het plan zich gedeisd te houden.

Welke schande is zo groot dat ze slechts met bloed kan worden uitgewist?
Aladag:Die schande is het tegengestelde van eer. De mechaniek zit in de hoofden van de mensen. Aan de seksuele onschuld van dochter, vrouw, zuster ontleent een man zijn identiteit en eigenwaarde. Wanneer die onschuld in gevaar komt, is de man niet alleen boos en gekwetst maar ook beschaamd. Die angst en schaamte zijn de oorzaak van veel agressie.

Wie zwaar in zijn eer gekrenkt is, probeert dat te verbergen, ontwikkelt een reeks mechanismen om de schande te verbergen. We verschuilen ons achter arrogantie, agressie, gemeenheid. Dat is menselijk.

Dat is menselijk, maar nog geen reden om iemand te verstoten of aan te randen.
Aladag: Dat is moeilijk te begrijpen. Hoe sterk moeten die gevoelens zijn om tot zulke extreme daden over te gaan? Verscheurt het een vader of een broer dan niet om zulke dingen te doen? Die vragen brachten me ertoe om me in het onderwerp te verdiepen. Ik deed twee jaar research voor ik één letter van het scenario op papier zette. Ik wou het begrijpen. Want het is geen randfenomeen. Kijk naar de cijfers. We spreken over tien- tot honderdduizend vrouwen per jaar. En dan heb ik het enkel over de eremoorden. Vrouwen met afgehakte oren en verbrande gezichten zijn niet meegerekend. Duitsland kende de voorbije tien jaar 25 tot 32 gevallen per jaar.

Hoe kan eender welke overtuiging, structuur, ideologie dat nu goedkeuren? Je kunt komen aanzetten met religie (onterecht tussen haakjes!), met traditie, met de maatschappelijke situatie, maar het blijft toch onnatuurlijk om bijvoorbeeld kinderen met opzet pijn te doen.

Die Fremdegaat over eremoord in Berlijn, niet in Kaboel. Dat is niet hetzelfde verhaal.
Aladag: Het probleem hier is dat minderheden zich afgewezen voelen en dus niet geneigd zijn om de oude structuren en gewoontes te laten varen. Die zorgen voor veiligheid, rust, aanvaarding, een identiteit, een eigenwaarde. Omdat er een vacuüm is, ontlenen ze een identiteit aan een oude set waarden.

Hoe meer de meerderheid, migranten van álle generaties, het gevoel heeft dat ze er volledig bij horen mét hun inbreng aan taal, cultuur, hoe beter. Dat zal het de jongere generatie vergemakkelijken om eer anders in te vullen. Dat zal de oudere generatie helpen om de jongeren kinderen van hun tijd te laten zijn. Ouders hebben het niet gemakkelijk. Je concepten in twijfel moeten trekken, aanvaarden dat je kinderen anders leven dan jij, dat is voor niemand gemakkelijk. Dat lukt nooit als je je niet aanvaard voelt. Je moet ergens trots op kunnen zijn. Je moet proberen saamhorigheid te creëren. De weg is nog lang. Het kan niet zijn dat je kansen op een job slinken als je Mehmet heet in plaats van Max.

Dat vergt tijd. Zijn die eremoorden geen urgent probleem?
Aladag: Daar ben ik het mee eens. Eremoord is een zeer complex, breed en politiek thema. Dit gaat niet enkel over vrouwenrechten dit gaat over mensenrechten. Er lijkt geen beginnen aan. Hoeveel makkelijker is het niet om je in te zetten voor mijnwerkers die in Chili vastzitten?Maar je moet ergens beginnen. Duitsland kan geen dertig slachtoffers per jaar tolereren, en al helemaal niet het mechanisme dat erachter steekt. Dat mechanisme moet onderzocht en besproken worden.

Is uw mening veranderd door intensief onderzoek te voeren naar eremoord?
Aladag: Mij frappeerde de pijn van alle betrokken familieleden. Sommigen openden zich meteen, anderen moest ik tien keer interviewen, zeker als ze zich ergens voor schaamden of bang voor waren. Maar telkens stootte ik op kolossaal veel pijn. Ik vind het mijn plicht om die pijn te tonen.

De media lossen niets op door broers die zo'n eremoord begaan, monsters te noemen. Na zo'n eremoord is iedereen getraumatiseerd. Officieel is de eer van de familie hersteld, maar in de praktijk is het ellende troef.

Maar dat verschoont niets. Je moet luid en duidelijk zeggen dat eremoorden totaal onaanvaardbaar zijn. We hebben er geen begrip voor. Tegenargumenten - sharia hier, sharia daar - hebben geen enkel gewicht.

wanneer: 7/3/2011 om 20.00 (18.30: debat) Paleis voor Schone Kunsten (in de zalen vanaf 9/3)
info: 02-507.82.00, www.bozar.be