Drie jaar Muntpunt: ‘Studenten zijn ons nieuwe publiek’

Geen toeters en bellen voor de derde verjaardag van belevingsbibliotheek Muntpunt. Al blikken de voorzitter en de directeur ad interim wel tevreden terug. “Om nu te zeggen: we zijn er, dat zou overdreven zijn. Maar we hebben wel het vertrouwen dat we op het goeie spoor zitten.”

De opstart van belevingsbibliotheek Muntpunt liep niet van een leien dakje. Aanvankelijk bleek het integreren van drie verschillende functies (bibliotheek, informatie en stadspromotie) geen sinecure, en bovendien rommelde het intern een tijdlang stevig. Directeur Ann Van Driessche stapte op, voorzitter Guy Polspoel hield naar eigen zeggen de eer aan zichzelf en vertrok ook.

Muntpunt doet het nu al meer dan anderhalf jaar met een directeur ad interim, Roel Leemans. De nieuwe voorzitter kwam over van de VUB. Patrick Stouthuysen is academisch directeur van de faculteit Economische en Sociale wetenschappen van de VUB, maar zit ondertussen ook een tiental maanden aan het stuur van Muntpunt. “We nemen overal onze tijd voor, dat hebben we geleerd. We willen voor alles een draagvlak.”

Jullie bezoekerscijfers zijn niet slecht: vorig jaar kwamen er 600.000 mensen over de vloer. Maar de gloriedagen van bibliotheken lijken voorbij. Het aantal leners en uitleningen daalt.
Leemans: Dat is overal zo. In Nederland zijn de bibliotheken op tien jaar tijd 20 procent van hun publiek verloren. Misschien zijn ze daar te lang blijven hangen bij het oude bibliotheekmodel, en zijn ze te laat beginnen nadenken over hoe ze ervoor konden zorgen dat mensen ook voor andere zaken naar de bib komen.
Het gemiddelde Muntpuntlid leest nu gemiddeld 23 boeken per jaar. Vroeger waren dat er nog 26. Er is een verschuiving in profiel. Nu zijn er mensen die misschien maar één boek per jaar lezen, maar hier wel twee keer per week komen voor het digitale aanbod aan kranten en tijdschriften, of voor het gebruik van de stadsstudiezaal. Dat is anders dan vroeger. Toen waren het actieve leners, vandaag zijn het actieve leden. Het is de maatschappij die verandert. Het is niet onlogisch dat dit zijn weerslag heeft op de bibliotheek.
Het dieptepunt zat ergens rond de 8.000 leden, ondertussen hebben we dat cijfer verdubbeld. We hebben lezers kunnen terugwinnen. Het aantal actieve leners stijgt, maar de uitleningen stagneren.

Wat is er vandaag aan Muntpunt veranderd? Wat zagen jullie drie jaar geleden niet aankomen?
Stouthuysen: Er zijn voortdurend dingen die veranderen in een grootstad als Brussel. Dat is ook onvoorspelbaar. Neem nu de horde studenten die in groep willen leren. Dat is een recent fenomeen.
De bibliotheek wordt gebruikt door een groep waarvan nooit gedacht is dat het een doelgroep zou worden. Of toch niet in deze mate. De student is een hoofdgebruiker geworden, en dat heeft grote gevolgen voor de hele organisatie.
Leemans: Je moet verschillende doelgroepen verzoenen. De studenten schrikken veel mensen af. Bij de middelbare schoolstudenten, die het talrijkst zijn, zie je excessen. Die zie je op straat en op elk plein in Brussel. Als je de stad binnenhaalt, haal je ook dat mee naar binnen. In het begin waren er zelfs een paar tussenkomsten van de politie nodig.
Dat hier studenten zouden komen studeren wisten we, maar dat we overrompeld zouden worden was niet te voorspellen. Dat wil natuurlijk zeggen dat er in Brussel te weinig aanbod was voor studenten.
Elke studeerperiode passen wij ons gebouw en onze werking aan. Dan wordt de bibliotheek weer een stiltezone. Dan halen we ‘hangplekken’ weg, zoals zeteltjes waar te veel gepraat zou worden. We zorgen voor plekken met tafels en stoelen. De chaos proberen we eruit te halen.

Muntpunt is een kostelijke affaire, klinkt het wel eens. De sprinters kosten geld, en de boetes zijn duur.
Leemans: Wat is duur? Is tien euro abonnement per jaar veel? Met dit aanbod? Dat is minder dan een euro per maand. In Scandinavië zijn veel bibliotheken gratis. In Angelsaksische landen denkt men er net over om het wat duurder te maken. In Nederland moet je voor het aanbod e-boeken minstens 42 euro betalen.
Stouthuysen: Moeten we niet naar een uniform tarief in Brussel? Dat is een zinvolle overweging. Bijvoorbeeld vijf euro per jaar om van eender welke Brusselse bibliotheek gebruik te maken. We werken al samen met de andere lokale Brusselse bibliotheken. Het zou logisch zijn dat de tarieven herbekeken worden.
Leemans: Het geld moet natuurlijk van ergens komen. Dat is ook een uitdaging voor de komende jaren, want om er zomaar van uit te gaan dat het van overheden zal komen…

Jullie maken zelf de vergelijking met het buitenland. Wordt het niet tijd om Muntpunt ook op zondag te openen?
Leemans: Er zijn bibs die op zondag open zijn, maar die in de week wel twee dagen dicht zijn. We zijn 58 uur per week open. Dat is niet weinig. Op een gemiddelde dag hebben we tweeduizend bezoeken. Als het er op zondag zevenhonderd zijn, loont dat dan wel de moeite?
Stouthuysen: Alles heeft een kostprijs. We moeten nadenken hoe we ons personeel het efficiëntst kunnen inzetten. We zitten met een heel groot gebouw, waardoor de kosten snel oplopen.

En Muntpunt langer openhouden?
Leemans: Is acht uur zo vroeg om te sluiten? Eens het zes, zeven uur wordt, zakken de bezoekerscijfers. Moet je een heel gebouw openhouden voor een dertigtal bezoekers?
Een model dat nu opgang maakt is een soort selfservicemodel. We gaan vroeger open, om acht uur bijvoorbeeld, en we blijven later open, maar de eerste twee ochtenduren zit er niemand aan de balie. Je kan uitlenen en inleveren, maar de dienstverlening start pas om tien uur en eindigt twee uur voor sluitingstijd.

Hebben de aanslagen invloed gehad op jullie bezoekerscijfers?
Leemans: Wij zijn na de aanslagen twee dagen gesloten gebleven. Een kleine week draaiden we op 75 procent. Daarna is de veerkracht zeer groot gebleken. De student moet studeren en blijft komen. De Brusselaar wil zich niet laten doen. Maar de perceptie in Vlaanderen is vaak iets anders. De grote verliezen zoals de horeca en cultuurhuizen hebben wij nooit gekend.
De aanhoudende stakingen in het voorjaar hebben veel meer kwaad gedaan. De pendelaar raakte niet in Brussel. Die is echt weggebleven. Ook de Brusselaar moest omwegen maken door betogingen.
Stouthuysen: Midden in de stad zitten heeft veel voordelen, maar we ondergaan ook wat de stad ondergaat.

Roel Leemans, u bent sinds januari vorig jaar directeur ad interim. Bent u kandidaat om uzelf op te volgen?
Leemans: Misschien vraagt men mij niet. (Lacht) Dat is niet duidelijk. Maar als het zover komt, dan is de kans groot.
Stouthuysen: We denken erover om met een open vacature te werken. In september wordt die discussie in de raad van bestuur opgestart. Gaan we met een externe vacature verder, en doen we dat nu of stellen we dat nog wat uit? Welk profiel zoeken we? Dat zijn vragen voor de nabije toekomst.

U doet dit interview samen met meneer Leemans. Verraadt dat niet dat u zelf graag verder wil met hem?
Stouthuysen: We zien allemaal dat hier een goeie sfeer hangt, en dat het verhaal positief is geëvolueerd. Iemand extern binnenhalen brengt risico’s mee. We willen de gevonden evenwichten behouden. We zijn ons er allemaal van bewust dat dat belangrijk is. Maar we zijn voorzichtig. We hebben geleerd uit het verleden. Het draait er echt om dat mensen hier met goesting en inzet werken, en we willen voor alles een draagvlak. Dat vergt tijd. We willen zeker zijn dat iedereen mee is in het verhaal. Liever te veel tijd dan te weinig.