Drugsexpert Alex Stevens breekt lans voor 'gefaseerde legalisering'

Wetgevingen die drugs uit het strafwetboek halen of ze volledig legaliseren zijn legio en ook in België komt het debat daarrond door het opwellende drugsgeweld (opnieuw) in de schijnwerpers. Volgens de Engelse drugsexpert Alex Stevens moeten onze beleidsmakers dringend werk maken van de decriminalisering van drugs. "Geweld in drugshandel is een neveneffect van een verbod op drugs."

Terwijl België al meer dan honderd jaar vasthoudt aan een volgens velen voorbijgestreefde drugswet, hebben verschillende (buur)landen door de jaren heen de drugsblik verschoven van een verhaal dat focust op criminaliteit naar een verhaal van decriminaliseren of legaal reguleren enerzijds en schade beperken op gezondheidsvlak anderzijds.

Recent nog zette Duitsland het licht op groen voor de legalisering van cannabis en een Europees sneeuwbaleffect van die beslissing is niet uitgesloten. Dat zegt professor Alex Stevens van de University of Kent, die deze week in Brussel kwam spreken op een internationaal congres over drugs. Stevens geldt als een autoriteit op het vlak van drugsbeleid en de gevolgen daarvan op drugsgebruik, misdaad en gezondheid.

U bent al ruim twintig jaar bezig met onderzoek naar drugsgebruik en drugsbeleid. In die periode zijn er wereldwijd verschillende modellen van legalisering en decriminalisering van drugs gelanceerd. Naar welke voorbeelden kan België in de toekomst kijken als het stappen richting decriminaliseren of legaliseren wil zetten?
Alex Stevens: Laten we eerst het verschil duidelijk maken: bij decriminaliseren is het bezit van drugs niet langer strafbaar. Legaliseren betekent de legale regulering van de aanvoer en het gebruik van drugs.

Uruguay, bijvoorbeeld, heeft de productie en aanvoer van cannabis op een manier gelegaliseerd die sterk gestoeld is op de overheid en dus op controle, anders dan het shiny vrijemarktidee dat gekoppeld is aan legalisering in bepaalde Amerikaanse staten, waarbij je meer risico’s hebt om het gebruik en de negatieve gevolgen daarvan in de hoogte te jagen. In Uruguay moeten de producenten over een vergunning beschikken en moet je ook als gebruiker een vergunning op zak hebben om cannabis te kopen, terwijl de overheid ook voor de prijs en de verkooppunten de touwtjes strak in handen houdt. Maar, zoals vaak, is er een keerzijde: hoe strakker je het hele legale gebeuren regisseert, des te groter de kans op een zwarte markt en de mogelijke schadelijke gevolgen die daarbij horen.

Kijk maar naar Canada, waar verschillende staten andere modellen hanteren. British Columbia pakt het liberaal aan, met openlijke shops, terwijl de verkoop van cannabis in Quebec een monopolie van de overheid is. In het eerste geval krijg je wellicht meer gebruik en een kleinere zwarte markt, in het tweede geval het omgekeerde.

U plaatst ook kanttekeningen bij legalisering. Zo zou bij legalisering van cannabis de productieprijs en dus ook de verkoopprijs dalen, waardoor het gebruik zou kunnen toenemen.
Stevens: Het is een tweesnijdend zwaard. In een pure vrije markt zou de prijs van cannabis dalen, wat goed is voor mensen die high willen worden, maar niet goed als je ervan uitgaat dat de stijging van het gebruik iets slechts is. Als je bovendien productinnovatie toelaat, waarbij je dus ook snoep of drankjes op basis van cannabis legaal maakt, kan dat negatieve gevolgen met zich meebrengen. Bijvoorbeeld: net nadat cannabis in Colorado legaal werd, kwam er een epidemie van cannabisvergiftigingen in Denver door cannabissnoepjes. Latinovrouwen die als schoonmaaksters werkten, aten snoepjes die ze tegenkwamen in hotelkamers omdat ze er waren achtergelaten door toeristen die ze niet konden meenemen naar de staten waar ze vandaan kwamen.
Mijn punt is: bij reguleren duiken vaak niet-geanticipeerde gevallen van schade op.

Dat is een specifiek voorbeeld, maar het kadert ergens wel in het model dat uw voorkeur wegdraagt: progressieve legalisering, een idee dat nog vrij onbekend is in ons land.
Stevens: Progressief wijst op een voortgang in fases. Je start bijvoorbeeld met de decriminalisering van cannabis, daarna ga je richting strak gecontroleerde regulering, vervolgens kan je beginnen nadenken over andere drugs, zoals MDMA in lagere doses, waarbij je opnieuw vasthoudt aan hetzelfde patroon. Zo leer je uit gelijkaardige situaties bij de voorgaande drugs.

Het probleem bij bepaalde drugs van de ene op de andere dag legaliseren, is dat je meteen een grote en winstgevende markt creëert, en zoals we bij alcohol en tabak hebben gezien, kunnen bedrijven dan op hun machtspositie gaan terugvallen om het beleid te beïnvloeden. Dan wordt het moeilijk om die invloed terug te dringen. Nog een reden om dus gefaseerd te werk te gaan.
Met 'progressief' bedoel ik ook dat drugs een probleem van sociale rechtvaardigheid zijn.

Drugs zijn niet het probleem, het is de sociale setting waarin ze gebruikt worden die problematisch is en die drugsproblemen produceert. Waar armoede, trauma, verwaarlozing of misbruik heerst en er ook drugs aanwezig zijn, krijg je vaak drugsproblemen. Progressieve legalisering betekent daarom ook dat je de bepalende sociale factoren van drugsgebruik meeneemt in de ontwikkeling van je legaliseringsproces.

In bepaalde mate is dat ook gebeurd in Portugal, waar als remedie op een enorme heroïne-epidemie alle drugs met succes gedecriminaliseerd werden. Die stap ging gepaard met een enorme toename aan psychosociale- en gezondheidswerkers.
Stevens: Er wordt in het geval van Portugal te vaak enkel gefocust op het decriminaliseren an sich, maar men vergeet het brede plaatje: de investeringen in sociale- en gezondheidsdiensten, allemaal onder het mom van sociale inclusie. Ja, het ging ook om het terugdringen van het explosieve aantal aidsdoden die hiv hadden opgelopen door het onveilige gebruik van heroïnenaalden, maar het was vooral een doordachte move van een nieuwe socialistische regering die naast decriminaliseren evenveel of meer oog had voor niet alleen behandeling, sociale en psychologische steun van gebruikers, maar ook minimumlonen en sociale woningen.

Terwijl drugsgeweld toeneemt in Brussel en Antwerpen, blijft het Belgisch beleid vooral gefixeerd op repressie. Wat denkt u van die aanpak?
Stevens: Geweld in drugshandel is een neveneffect van een verbod op drugs. Bepaalde middelen waar vraag naar is verbieden – middelen waar mensen zoals in het geval cocaïne stevige sommen voor willen betalen – creëert een zwarte markt. Als er dan makkelijke prooien in dat milieu uitgeschakeld worden, krijg je een soort van darwiniaanse evolutie van een drugsmarkt waarin enkel de gewelddadigste spelers overblijven.

Eigenlijk moedig je als politie en justitie onbewust geweld aan, een proces dat zal blijven bestaan zolang je drugs verbiedt. Daar zijn twee antwoorden op: legaliseren zodat de winsten op de zwarte markt verminderen en er ook minder is om over te vechten, maar dat pad zie ik België niet snel bewandelen. Je kan dus best achter de schadelijkste spelers in het spel gaan en zo de markt ombuigen naar minder gewelddadige vormen.

Stel dat België morgen softdrugs legaal gaat reguleren en andere drugs decriminaliseert. Hoe regel je zoiets in de praktijk? Hoe breng je die drugs bijvoorbeeld aan de man?
Stevens: Moest ik de Belgische overheid adviseren, zou ik zeggen: doe het traag en gecontroleerd. Bijvoorbeeld: we verkopen cannabis, maar enkel de varianten met een goede balans tussen THC en CBD. We laten de producten verkopen door mensen met een vergunning, in transparante verpakkingen, zonder reclame. Dan kan het richting MDMA-pillen met lage doseringen gaan, of afgeleiden van cocaïne zoals cocaïnewijn, denk aan Vin Mariani (een combinatie van Bordeauxwijn en cocabladeren, red.), of cocabladeren zelf.

Cocaïne als poedervorm zelf zou nog te sterk zijn in beginfases. Belangrijk is dat je werkt met producten met een lagere sterkte, zodat je mensen weghoudt van de meer verslavende en schadelijke producten, terwijl je tegelijkertijd competitieve marktmechanismen probeert te vermijden.

In het geval van regulering zal een zwarte markt blijven bestaan, en aangezien België vooral een doorvoerland voor harddrugs – voornamelijk coke – is, zullen criminelen die veel geld verdienen met drugshandel hun zaak niet sluiten na een Belgische regulering.
Stevens: Er bestaan mechanismen waar Europese politiekorpsen op kunnen terugvallen om internationale drugstrafiek op te sporen, en het vizier staat ook gericht op trafiek die geassocieerd is met de schadelijkste patronen van drugshandel waarbij geweld en uitbuiting hoogtij vieren, want de criminelen in die systemen schakelen in het VK bijvoorbeeld kinderen of kwetsbare migranten in bij het dealen.
Bij die internationale samenwerking met een focus op de vermindering van de schade en niet de schaal van de markt, kan je vooruitgang boeken, al kan je niet verwachten dat de markt zal verdwijnen, net door de hoge vraag.

Wat hebt u door de jaren heen geleerd rond drugsgebruik en drugsbeleid?
Stevens: Niet mijn research, maar veranderingen in sociale attitudes kunnen tot sociale revoluties leiden. Veertig jaar geleden was het ondenkbaar dat mensen met hetzelfde geslacht zouden kunnen trouwen. Nu is het voor velen ondenkbaar dat je cocaïne of MDMA zou kunnen verkopen in shops. Wat het verschil gaat maken, is niet nog meer onderzoek en studies, maar mensen die actievoeren voor veranderingen in maatschappelijke houdingen tegenover niet alleen drugsgebruik, maar ook de mensen die we met dat gebruik associëren. Het gaat vooral om dat tweede.

De Belgische drugswet vierde vorig jaar haar honderdste verjaardag. Welke update aan die wet moet ons land volgens u best zo snel mogelijk realiseren?
Stevens: Bezit van drugs decriminaliseren. Er is weinig rationeels aan mensen als criminelen beschouwen omdat ze kleine hoeveelheden drugs op zak hebben.