Elsene een eigen Lumumbaplein? Nog niet voor morgen

Ondanks eerder gedane aankondigingen heeft de gemeente Elsene nog altijd geen Lumumbaplein en staat generaal Storms nog steeds op zijn sokkel op de Meeûssquare. “We werken aan dit dossier,” verzekert Ecolo-burgemeester Christos Doulkeridis.

Jarenlang vroegen Congoactivisten dat er in de buurt van Matonge een plein zou vernoemd worden naar Patrice Lumumba, de eerste premier van onafhankelijk Congo, die in 1961 vermoord werd. Zelf hadden ze het pleintje achter de Sint-Bonifaaskerk in Elsene in gedachten. Maar de Elsense MR, jarenlang in de meerderheid, verzette zich hardnekkig tegen dit plan.

Uiteindelijk besloot Philippe Close, PS-burgemeester van Brussel-Stad, het initiatief te nemen. In het verkiezingsjaar 2018 liet hij het kleine stukje van de Bolwerksquare dat op Brussels grondgebied ligt, omdopen tot Lumumbasquare. Op het plein verscheen ook een gedenkplaat voor Lumumba.

In Elsene was de MR intussen in de oppositie beland. Het nieuwe rood-groene bestuur besloot de kwestie anders aan te pakken. In 2020 verklaarde burgemeester Doulkeridis dat hij het – veel grotere – Elsense deel van de Bolwerksquare ook wilde laten omdopen tot Lumumbaplein. “En mocht dat niet lukken, maken we elders een Lumumbaplein,” zei hij toen.

Dat er op de Bolwerksquare niets gebeurd is, heeft volgens Doulkeridis te maken met het advies van de toponymiecommissie, die over naamswijzigingen gaat. “Dat was niet positief. De commissie drong erop aan dat de naam, die volgens hen een belangrijke verwijzing inhoudt naar de geschiedenis van de gemeente, behouden zou blijven. We gaan de naam dus niet veranderen.”

Wel heeft de gemeente afgesproken met de eigenaren van de Bastion Tower (die binnenkort de sokkel van de toren aan de Bolwerksquare gaan renoveren en daarbij het hele plein onder handen nemen) dat er borden met citaten van Afrikaanse prominenten geplaatst worden.

Komt er dan een Lumumbaplein achter de Sint-Bonifaaskerk? “Dat is niet uitgesloten,” zegt Doulkeridis. “We zijn bezig een commissie binnen de gemeenteraad op te richten rond naamgeving in de openbare ruimte. Die zal zich onder meer buigen over de vervrouwelijking van de straatnamen, maar ook over de vraag of het Théâtre Molière, dat een heel nauwe band met de Afrikaanse gemeenschap heeft, nog wel Molière moet heten en of het plein achter Sint-Bonifaas vernoemd kan worden naar Lumumba. De openbare ruimte is van iedereen. Daarom is het belangrijk dat de namen door zoveel mogelijk mensen gedragen worden.”

Generaal Storms

Dat het standbeeld van generaal Storms nog steeds in het parkje aan de Meeûssquare staat, heeft een andere reden. In mei 2020 verklaarde de Elsense burgemeester dat hij de buste van Storms voor 30 juni van dat jaar, de zestigste verjaardag van de Congolese onafhankelijkheid, wilde laten verwijderen. Emile Storms was de generaal die in opdracht van koning Leopold II grote delen van Congo-Vrijstaat veroverde en daarbij menig bloedbad aanrichtte.

De bedoeling was dat de buste zou verhuizen naar het Afrika Museum in Tervuren. De onderhandelingen hierover sprongen echter af. De gemeente Elsene wilde dat de buste in het museum in de juiste context zou worden geplaatst, het museum liet weten al een buste van Storms in de permanente collectie te hebben en stelde het depot voor als nieuwe verblijfplaats.

“Bovendien vroeg Pascal Smet (Brussels staatssecretaris voor erfgoed (One.brussels-Vooruit)) ons om te wachten op de conclusies van de werkgroep dekolonisatie en het daaropvolgende actieplan van de regering,” zegt Doulkeridis. “Die conclusies zijn er ondertussen en ze stemmen overeen met wat ik vind over deze kwestie: er is geen reden om dit standbeeld in de openbare ruimte te laten staan. We wachten nu op de concretisering van het rapport. Intussen hebben twee andere musea interesse getoond om de buste te gebruiken voor pedagogische doeleinden.”

Brussels parlementslid Kalvin Soiresse Njall (Ecolo), heel actief rond het thema dekolonisering, begrijpt niet dat de gemeente zou moeten wachten met het verwijderen van de buste tot alles rond is op gewestelijk niveau. “Gemeenten die al initiatieven hadden genomen om de publieke ruimte te dekoloniseren, moeten daarmee door kunnen gaan. Het actieplan van de regering zal die initiatieven achteraf versterken.”

Dat de Bolwerksquare toch niet één groot Lumumbaplein wordt, vindt Soiresse Njall minder erg. “Heel veel mensen beschouwen het hele plein ondertussen als de Lumumbasquare,” zegt hij.

Voor hem is het veel belangrijker dat het een mooi plein wordt. “Nu is het vuil en mottig, het moet een plein worden Lumumba waardig. En bij de opknapbeurt moeten elementen geïntegreerd worden die verwijzen naar Congo, Afrika en het verzet tegen de kolonisatie. Dat lijkt te gaan gebeuren, er komen immers citaten.”

Soiresse Njall prijst voorts het initiatief van de Stad Brussel om het plein te verfraaien met een kunstwerk dat de koloniale kwestie in vraag moet stellen. De Stad lanceerde hiervoor eind maart een projectoproep.