Epitaaf stelt inventaris begraafplaats Elsene op

Rust roest. Maar op de begraafplaats van Elsene weten ze wel beter. Daar zijn meer dan zevenhonderd graven geïnventariseerd, met elk een verhaal: dat van hun bewoner. Sommige zijn onopvallend of verloederd, andere zijn architecturale pareltjes. Elsene heeft ook een graftombe-recyclageplan klaar.

I n de inventaris zijn welgeteld 727 graven opgenomen. Het is het werk van de vzw Epitaaf, die de architecturale en erfgoedkundige waarde van graven in heel België bestudeert. Voor voorzitter Marcel Celis heeft de begraafplaats van Elsene nu iets minder geheimen. "Maar er zijn talloze verhalen die nog niet verteld zijn."

Tijd dus voor een wandeling langs enkele geïnventariseerde graven. We beginnen bij het graf van de beeldhouwer Constantin Meunier. "Een vrij onopvallend en eenvoudig graf in roze graniet," wijst Celis. "Maar kijk eens naar de buren: alle andere graven in deze rij zijn in blauwe steen, wat typisch is voor Belgische kerkhoven. Het is daarom des te merkwaardiger dat Meuniers graf in graniet is, omdat het op het moment dat het werd gemaakt - begin vorige eeuw - nog een relatief onbekende materie was. Tot het einde van de negentiende eeuw was onze typische Belgische blauwe hardsteen de regel op kerkhoven." Of beter: op begraafplaatsen, want een kerkhof ligt per definitie rond een kerk, verduidelijkt Celis. "De begraafplaatsen die we nu kennen, zijn aangelegd volgens het concept van Napoleon: in het begin van de negentiende eeuw moesten begraafplaatsen oorden zijn waar de doden intensief herinnerd konden worden, met prachtige graven en brede lanen. Je ziet dat ook aan de opbouw van de meeste begraafplaatsen: het feit dat die zo groen zijn, is een gevolg van het streven naar de nabootsing van het hiernamaals, het aards paradijs. Dat verklaart ook waarom er zoveel kaarsrechte naaldbomen op begraafplaatsen staan: het aards paradijs leek op Italië. En in Italië groeien cipressen." Sindsdien is het concept van begraafplaatsen nauwelijks veranderd. "Op de huidige voorkeur voor crematie na," voegt Celis eraan toe.

Papaver
Een volgend graf is dat van de familie Canonne. "Dat was een belangrijke familie die op het eind van de negentiende eeuw een gerenommeerde hoedenwinkel in de Koningsstraat uitbaatte. Het graf zelf is opmerkelijk omdat het is opgetrokken in zachte witte euvillesteen uit de streek van Nancy, Frankrijk. Het heeft naar boven toe een beetje de vorm van een obelisk. Maar wat hier vooral opvalt, is het grote reliëf in brons." Op het eerste gezicht is dat een gewone dame, maar wie beter kijkt, leest een verhaal. "We zien hier een vrouw gehuld in een rouwsluier. In haar handen houdt ze papaverbloemen, symbool voor slaap en verdoving. Maar," vervolgt Celis, "papaverbloemen zijn ook het symbool van Persephone, de Griekse godin van het dodenrijk en de vrouw van Hades, de god van de onderwereld. De uitbeelding van dit verhaal wil hoogstwaarschijnlijk zeggen dat de eigenaar niet al te christelijk was. Papaver is een bloem die niet lang bloeit, wat de relativiteit van
het leven verbeeldt. En het verdovende aspect staat voor een diepe slaap waaruit men nooit ontwaakt: geen leven na de dood."

Waarom heeft de vzw beslist om nu net van deze begraafplaats een inventaris te maken? "Dit is een bijzondere plek, in vele opzichten," vertelt Celis. "Elsene is van oudsher een rijke gemeente die altijd kunstenaars en wetenschappers heeft aangetrokken, die hier dan werden begraven. De nabijheid van de kazernes maakt dat hier ook heel wat militairen begraven liggen, in opzichtige graven. Sinds het ontstaan van deze plaats in 1877 is hier al fors geïnvesteerd in tombearchitectuur. Een groot deel van de architectuuropdrachten in die tijd was het ontwerpen van graven. De heersende mode werd gevolgd. Je vindt hier dus zowel art nouveau als modernisme."
Niet alle graven zijn in goede staat. Debbie Hastat, de conservatrice van de begraafplaats, kan ervan meespreken. "Een graf laten renoveren kost makkelijk 3.500 euro. Daarenboven liggen hier ongeveer driehonderd graven waarvan de concessie al geruime tijd verlopen is. Daar zitten pareltjes tussen, maar vele zijn verloederd."

De gemeente Elsene heeft er iets op gevonden. "We stellen families voor om de concessie voor die verlaten graven dertig of vijftig jaar over te nemen," vertelt Hastat. "Zij betalen dan de renovatie, en als ze dood zijn, kunnen ze het graf 'gebruiken'. Op die manier worden graven als het ware gerecycleerd en hoef je
geen dure grafsteen te bestellen." Sinds deze optie onlangs in de media kwam, hebben zich al verschillende families gemeld.
Bij de renovatie spelen verschillende factoren. Celis: "Graniet is makkelijk te reinigen en te herstellen; marmer of blauwe hardsteen moeten voorzichtiger worden aangepakt. Marmer kan barsten en blauwe hardsteen wordt minder stevig."

Elsene kent ook nog veel mysterieuze graven, waarvan de renovatiekosten te hoog oplopen. Zo is er het graf met uientoren en engel, in redelijk slechte staat. "De kosten kunnen hier makkelijk tot 10.000 euro oplopen," zegt Celis. "Maar het is wel een mooi graf." Wie er ligt, is een mysterie.
Misschien moet u zelf maar eens naar Elsene op onderzoek om het allemaal te ontdekken. Wie weet komt u er uw toekomstige graf tegen. Wel eerst duidelijk afspreken met de huidige huurders, natuurlijk.