'Extreme ongelijkheid eindigt bij Hitler'

De Franse economist Thomas Piketty waarschuwt ervoor dat grote ongelijkheid de democratie in gevaar kan brengen. VUB-historicus Peter Scholliers is het daar volmondig mee eens: “Extreme ongelijkheid eindigt bij Hitler.” Scholliers leert ons in zijn nieuwe boek kritisch kijken naar het meten van ongelijkheid.

Elke historicus is een kind van zijn tijd, ook historisch onderzoek moet maatschappelijk relevant zijn. “Een onderzoeker houdt rekening met de vragen die er in de samenleving gesteld worden,” zegt Scholliers. Zo zegt Thomas Piketty dat de ongelijkheid toeneemt, de Oeso zegt een klein jaar later dat ze afneemt. Wie heeft er gelijk? Dit voorbeeld laat duidelijk zien dat de onderzoeksvragen mee de resultaten bepalen. En dat is nu het originele van Peter Scholliers’ boek. Het gaat over de wijze waarop ongelijkheid in de negentiende en twintigste eeuw is onderzocht en welke bevindingen dat opleverde. Scholliers: “De wereld is de jongste decennia heel erg veranderd, er is een enorme vooruitgang geboekt. Een voorbeeld: op een bepaald ogenblik bedroeg de groei in China 8 procent, hier bij ons 0,6 procent. De ongelijkheid tussen landen en continenten neemt af, de ongelijkheid binnen landen neemt echter toe.” Piketty en de Oeso hebben allebei gelijk.

Scholliers volgt meer dan 30 onderzoekers die ieder een andere maatstaf hanteerden om de ongelijkheid te meten: inkomen, bezit, koopkracht, levensverwachting, gelijke kansen en lichaamslengte. Scholliers: “Het inkomen is het eerste criterium, maar niet het enige. Onze sociale zekerheid kost bijvoorbeeld zeer veel geld, maar we koesteren het zeer terecht. Op voorwaarde dan wel dat de misbruiken – geld voor Syriëstrijders bijvoorbeeld – aangepakt worden.” U hebt het al begrepen: Scholliers wil ongelijkheid kunnen meten, wat de filosofen over ongelijkheid geschreven hebben, vindt hij mooi maar interesseert hem niet echt.

Het boek begint met de Kuznetscurve. Simon Kuznet was een Rus die in 1922 naar New York emigreerde waar hij een doctoraat in de economie behaalde. Kuznet verbond economische groei – destijds en nu nog altijd als positief gezien – met aanvankelijk een stijgende inkomenskloof – vaak maar niet altijd als negatief gezien. In een latere fase zou de ongelijkheid afnemen. Helemaal vanzelf, zonder overheidsingrijpen. Er zijn zoveel decennia later twee Kuznetstheses, een harde en een zachte. De zachte, met overheidscorrecties, krijgt vandaag meer aandacht, zegt Scholliers.

Elitaire groep
Hoe kijkt Scholliers aan tegen de ongelijkheid in de hoofdstad van Europa met zijn royaal betaalde eurocraten en zijn meer dan 20 procent werklozen? Scholliers: ‘Eurocraten’ maken natuurlijk deel uit van de bevoorrechte groep, en de afstand tussen hen en bescheiden inkomens en zeker laaggeschoolde – te vaak werkloze allochtonen – is bijzonder groot en lijkt toe te nemen. Echter, ook in het (recente) verleden herbergde Brussel een elitaire groep – weliswaar niet zo internationaal – die een inkomen, bezit en consumptiepatroon had die schril afstaken tegen deze van de gewone mensen. Geografisch – hoogstad en laagstad – bestond de sociale segregatie al in de achttiende eeuw en wellicht zelfs eerder. Voegt deze ongelijkheid iets toe aan de bestaande ‘gewone’ Brusselse ongelijkheid? Ja, maar neem de Eurocraten weg, dan zou er volgens mij wellicht niet veel veranderen aan de structuur van de ongelijkheid in de stad. Sommige economen zouden zelfs argumenteren dat de aanwezigheid van Eurocraten in Brussel een ‘tricke down’-effect heeft: hun inkomen en consumptie genereert werk en inkomen voor anderen.”

Geschiedenis van de ongelijkheid van Peter Scholliers is geen evident boek. Het bevat cijfers, tabellen, theorieën en verhalen. Een aanrader voor iedereen die door de praatjes van (de meeste) economisten heen wil kijken.

Geschiedenis van de ongelijkheid van Peter Scholliers is uitgegeven bij Epo, telt 214 blz. en kost 29,9 euro.