Familistère weer 'sociaal'

Veertig jaar nadat de laatste bewoners de familistère aan de Werkhuizenkaai verlieten, zal het gebouw weer nieuwkomers aantrekken. Het Brussels Gewest financiert tachtig procent van de renovatie, ofte 2.331.000 euro. Minister-president Charles Picqué (PS) wil twee vliegen in een klap slaan: patrimonium met een grote symboolwaarde behouden, en voldoen aan de grote vraag naar sociale woningen.

In 1887 liet Jean-Baptiste Godin naast zijn kachelfabriek aan het Kanaal van Willebroek gemeenschappelijke huisvesting voor zijn arbeiders bouwen. Er verrees een gebouw met 72 woningen, verdeeld over vijf bouwlagen rond een overdekte binnenplaats. De herbestemming van de familistère als kantorenproject in de jaren 1970 kwam nooit echt van de grond. De huidige eigenaar van het sinds 1988 beschermde gebouw, het OCMW, zal er nu weer sociale woningen maken, naar een plan van het architectenbureau Atlante (architect Jean-François Lehembre).

Guido Vanderhulst behandelde het renovatieproject dat de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen (KCML) twee jaar geleden al goedkeurde. "Ik ben tevreden dat er opnieuw een soort van sociale woningen komen," zegt Vanderhulst, "en ik geloof ook dat het patrimo­nium gerespecteerd zal worden. Toch blijf ik kritisch over veranderingen die te ver van de filosofie van de stichter liggen."

In de plaats van de 72 woningen van weleer komen er nu 58. "Er moest meer comfort komen," geeft Vanderhulst toe. "Toch moet er een manier zijn om het comfort te verhogen zonder het aantal woningen te verminderen. Was er dan geen grote behoefte aan echt sociale woningen?"

Vanderhulst neemt ons mee naar de tijd toen de familistère, als onderdeel van de kachelfabriek, vol bedrijvigheid was: "De familistère beperkte zich niet tot woningen voor de 'vennoten', het gebouw vervulde ook een sociale functie. Zo was er een feestzaal en vonden er de algemene vergadering en prijsuitreikingen plaats. De galerijen waren bedoeld om de dialoog en de solidariteit met de buren te bevorderen, terwijl er vandaag alles aan gedaan wordt om die te ontwijken. Het is nog niet te laat om het project te herlanceren - alles hangt af van de politieke wil - als een solidair soort wonen."

De band van de familistère met de nabijgelegen fabriekshallen is voor de KCML essentieel. Een vernieuwd voorstel tot bescherming van de hele industriële site (na eerdere pogingen in 1994, 2006 en 2009) zal begin dit jaar met allerlei nieuwe ontdekkingen over de patrimoniale waarde ondersteund worden.

Vastgoedontwikkelaar Equilis (Groep Mestdagh) wil op de plaats van de fabrieksgebouwen een commercieel centrum ('Just under the sky') met een gigantisch parkeerterrein aanleggen. Voor erfgoed- en milieuverenigingen is dat "het kanaal de rug toekeren", of de industrië­le en sociale geschiedenis, en het ecologische belang van de plek negeren.