Fotografe Asmaa Seba: 'Ik moest mezelf overstijgen'

"Al van kleins af boeit fotografie me. Ook omdat het thuis taboe was. Een moslim mag geen gezicht of menselijk lichaam afbeelden. Nonsens, heb ik achteraf ontdekt, maar mijn nieuwsgierigheid was gewekt. En die nieuwsgierigheid werd fascinatie. In de bibliotheek verslond ik alles wat met fotografie te maken had." Asmaa Seba is licentiate Islamologie, maar koos voor een loopbaan als fotografe.

Vijf was Asmaa Seba toen ze in 1978 met haar moeder, broer en zus vanuit Algerije kwam overgevlogen. Van het vertrouwde bergdorpje naar de grote stad Brussel. "Ik weet het nog als de dag van gisteren. Vader stond ons op te wachten op Zaventem, het water viel met bakken uit de hemel. Ogen als schoteltjes had ik: regen had ik nog nooit gezien. Mijn moeder was helemaal van streek, ze kon niet ophouden met wenen. Dat was mijn eerste beeld van België."

België dus, en niet Frankrijk, toen de voor de hand liggende keuze van Algerijnen die voor economische emigratie kozen. "Frankrijk was ook de eerste keuze van mijn vader, die leraar Arabisch en Frans was. Maar de vier maanden die hij in Parijs heeft gewoond, waren vreselijk geweest. Een periode waarover hij liever niet spreekt. 'De Fransen waren me te arrogant' is zowat het enige wat hij daarover over zijn lippen krijgt. België beviel hem van bij de eerste kennismaking: een weekeindje Brussel op uitnodiging van een neef. Het eerste wat hem opviel, was dat er melk bij de mensen aan de deur werd geleverd, zonder dat ze onmiddellijk hoefden te betalen. Er bestond een akkoord tussen België en Algerije voor migranten die hier wilden komen werken, en een jaar later heeft hij ons laten overkomen."

"Mijn jeugd, in Schaarbeek, was rustig en onbezorgd. Mijn vriendjes en vriendinnetjes
waren net als ik van allochtone afkomst. Pas toen vader besloot mij naar een school in Etterbeek te sturen omdat het niveau van ons wijkschooltje in Schaarbeek slabakte, zat ik voor het eerst met autochtone kinderen in de klas. Bijna zonder uitzondering waren het kinderen van goeden huize. Alles was anders dan ik gewend was: de manier van kleden, de mentaliteit. Een positieve kennismaking, achteraf bekeken, al was het aanvankelijk toch een schok."

"Ik heb het geluk gehad dat mijn ouders me l'amour du savoir hebben meegegeven, de liefde voor kennis, voor boeken. Ik heb mijn vader altijd horen zeggen: 'Wees discreet, studeer, geef het beste van jezelf in de maatschappij waarin je leeft, integreer.' Door een identiteitscrisis ik me nooit hoeven te worstelen. Nooit heb ik me afgevraagd: ben ik nu Belgische of Algerijnse? Ik voelde dat ik perfect Belgische én Algerijnse kon zijn, en trots. Dat ik perfect Arabisch kon zijn én moslim én Berber, de origine van mijn vader. Met nieuwsgierigheid, een open blik waarvoor ik mijn ouders dankbaar ben."

"Ik heb me nooit buitengesloten gevoeld. Privé niet, op de arbeidsmarkt niet. In tegenstelling tot veel andere jongeren van allochtone afkomst, want zij zijn de eersten die het gelag van de economische crisis betalen, van de sociale spanningen. Toch mogen ze zich niet als slachtoffer opstellen. Daar heb ik altijd op gehamerd bij mijn vrijwilligerswerk in scholen. Uit die tijd herinner ik me nog levendig een vertoning van Rosetta in Molenbeek aan jongeren van het tweede middelbaar. Voor hen was het een openbaring: ze wisten niet dat er ook armoede bestaat bij de 'echte' Belgen. De les die ze eruit hebben getrokken, was: het is niet omdat je van vreemde origine bent, dat je er niet kunt komen; het is niet omdat je van autochtone origine bent, dat je er automatisch komt. Zoek uit wat je graag doet, doe het goed, en dan is de kans groot dat je maakt."

Viva Palestina
Na haar studie heeft Seba een tijdje links en rechts gewerkt, zonder echt te weten waar haar toekomst lag. "Lesgeven, een baan van negen tot vijf zag ik niet zitten. Maar een antwoord op de vraag: 'Wat dan wel?' had ik niet. Op een dag troonde een vriendin me mee naar een fototentoonstelling. Iets compleet nieuws voor mij, ondanks het feit dat fotografie me al van kleins af boeide. Van het een kwam het ander: een opleiding tot fotograaf was de volgende logische stap."
"Met mijn diploma op zak ben ik freelance aan de slag gegaan. Aanvankelijk vooral op filmfestivals, omdat ik een echte cinefiel ben. Een goede leerschool, amusant, maar het gaf me geen voldoening. Daarom ben ik me meer gaan richten op wat je sociale fotografie zou kunnen noemen. Zo heb ik een voet tussen de deur gekregen in het vzw-circuit, en uiteindelijk vorig jaar in december de kans gekregen om mee te gaan met Viva Palestina, een internationaal humanitair konvooi naar de Gazastrook."

"De miserie die ik daar heb gezien, heeft me helemaal binnenstebuiten gekeerd." Seba toont een foto van twee Palestijnse kinderen voor een aan puin geschoten huis. "'Lost innocence' heb ik deze foto genoemd. Je ziet Hind en haar broertje Ayoub. Hun ouders en hun drie broertjes en zusjes zijn omgekomen in de bombardementen door het Israëlische leger. Twee dagen ben ik bij hen gebleven, ze hebben me tot in het diepst van mijn ziel geraakt. Hind en Ayoub hebben niets, maar ze vragen ook niets. Zes en vier zijn, maar een echte kindertijd zullen ze nooit kennen, het leven heeft hen in één flits volwassen gemaakt. Er gaat geen dag voorbij dat ik niet aan hen denk."

"De foto's die ik in de Gazastrook heb genomen, zijn ondertussen tentoongesteld in Parijs en in Londen. In België nog niet, omdat het blijkbaar moeilijk ligt: de problemen in Gaza worden automatisch geassocieerd met Hamas en terrorisme. Ik hoop meer en meer van dit soort dingen te doen. Voor mij is het de meest vredelievende manier om verzet te bieden tegen onderdrukking, onrecht, miserie. Een instrument, ook, waardoor ik kan praten over wat me raakt."

"Door de fotografie ben ik sociaal opengebloeid. Vroeger was ik heel schuchter, nu het omgekeerde. Omdat foto's nemen zoals ik doe, me heeft gedwongen naar de mensen toe te gaan. Daarom hou ik zoveel van mijn beroep: er is de afstand die door het toestel wordt gecreëerd, maar tegelijkertijd is er betrokkenheid met het onderwerp."

Vrouwenlichaam
"Als je discipline aan de dag legt, en afstand kunt nemen, kun je een realiteit blootleggen. Afstand nemen, dat kan van de meest uiteenlopende zaken zijn, ook van je eigen roots . Zo heb ik een fotoreeks gemaakt rond het lichaam van de vrouw. De naaktheid is veeleer gesuggereerd, maar om dit te kunnen doen, heb ik mijn opvoeding moeten overstijgen. In de moslimcultuur verbergen ze het lichaam van de vrouw, zeker in het openbaar; ik ben opgegroeid in een familie waar de intimiteit van de andere wordt gerespecteerd, waar je je lichaam niet toont en waar je het lichaam van de anderen niet ziet."

"Mijn eerste model was een vriendin. Ik had het er heel moeilijk mee haar naakt te zien, haar naaktheid geneerde mij. Achteraf ben ik tot het besef gekomen dat ik haar lichaam als heilig vereerde. Maria is ook een overtuigde feministe, net als ik. Ik heb enorm veel bewondering voor vrouwen die elke dag strijden voor hun rechten, die vechten tegen elke vorm van extremen. Ik aanvaard niet dat een vrouw verplicht wordt een boerka te dragen, maar ik verdraag ook niet dat de schoonheid van een vrouw wordt gebruikt om bijvoorbeeld zeep te verkopen. Voor mij zijn dat twee extremen die heel sterk op elkaar lijken. Dat was een beetje de boodschap die ik, onbewust, met de reeks heb willen overbrengen."

"Mijn ouders hebben de foto's nog niet onder ogen gekregen, ze weten zelfs niet van hun bestaan af. Toch heb ik me voorgenomen ze op een dag aan mijn moeder te tonen. Het zal een schok zijn, maar ik denk wel dat ze het zal begrijpen. Omdat we allebei vrouw zijn."