Fragment uit: Bastaard, het nieuwe boek van Sven Gatz

De stadsvlucht van de jaren zestig en zeventig, die daarna nog voortsmeulde en ook nu soms nog oplaait, was geen neutrale overdracht van een groep mensen die voortaan de ogenschijnlijke rust van een leven in de randstad verkozen boven het hoofdstedelijke gewoel. Het was vooral een gigantische transfer van kapitaalkrachtige inwoners.

De Brusselaars die de meeste belastingen betaalden, vertrokken en vertrekken, en hun plaatsen worden in de regel ingenomen door migranten uit de hele wereld, die veelal op de onderste sport van de sociale ladder staan en aan het begin van een al dan niet moeizaam integratieproces.

Als je de verhouding tussen stad en rand en de stadsvlucht in het bijzonder vanuit de invalshoek van de stad bekijkt, dan is dit in zekere zin een kleine catastrofe. Tussen pakweg 1970 en vandaag heeft Brussel ettelijke inwoners verloren aan de rand, en in feite wordt de stadsvlucht pas de laatste jaren mathematisch gecompenseerd door voornamelijk internationale migratie. Enkele honderdduizenden inwoners hebben in die periode dus de stad verlaten en het grootste deel van hen heeft zich in een straal van 15 à 20 kilometer rond Brussel gevestigd, al gaat het de laatste jaren ook wel een stuk verder door de hoge grondprijzen. Dat is haast het equivalent van een nieuwe stad. Eigenlijk wil dat zeggen dat in de jaren die achter ons liggen, een groep Brusselaars zo talrijk als de inwoners van een stad als Brugge of misschien zelfs Gent, zich in de Vlaamse rand rond de hoofdstad gevestigd heeft. De aantrekkingskracht van de groene idylle is blijkbaar erg groot.

Zelf heb ik het merendeel van mijn vrienden en kennissen ook zien vertrekken. Brusselse Vlamingen die de stad verlieten omdat ze 'te vuil, te onveilig, te duur, te Vlaamsonvriendelijk, te multicultureel' was, te dit en te dat. Dat weerhoudt sommigen onder hen er niet van om mij - goedbedoeld, neem ik aan - aan te manen toch maar de Vlaamse aanwezigheid in de hoofdstad op peil te houden.

Of ze doen bij mij hun beklag dat "ge toch niet veel Nederlands meer hoort in Brussel." Tja, zelf uit huis weggaan (ik heb respect voor ieders keuze) en dan voor de achterblijvers een lijstje met huishoudelijke taken achterlaten, erg consequent is dat niet.

Het valt trouwens op dat velen die de stad zogenaamd achter zich lieten, toch nog voor een groot deel van hun vrijetijdsactiviteiten en hun sociaal leven op diezelfde stad aangewezen (willen) blijven. Ze wonen dus wel in de rand, maar leven nog voor een groot deel in Brussel. Het beste van beide werelden, dus, maar tegelijk ook een schizofrene situatie soms.

Die exodus uit de stad is een traag en slepend proces en gebeurt meestal in alle stilte. Het is niet iets wat je dagelijks om je heen kunt waarnemen, laat staan voelen. Je merkt het pas achteraf, na vijf à tien jaar, wanneer je vaststelt dat alweer een klein legioen witte Brusselaars uit de middenklasse de wijk heeft genomen naar het Pajottenland of de Druivenstreek.

Het resultaat is wel dat je gaandeweg een Brusselser Brussel krijgt. Als alle mensen die de stad te stedelijk vinden naar de rand getrokken zijn, dan houd je in de stad op de duur voornamelijk mensen over die ze accepteren zoals ze is: een beetje vuil misschien, maar wel levendig; een tikkeltje onveilig soms ook wel, maar tegelijk opwindend; een mengelmoes van mensen, talen, culturen, ideeën, geluiden, geuren en smaken. Vermoeid en uitgeleefd, maar ter zelfdertijd altijd weer en pleine forme; oud, maar steeds vervellend in een voortdurende maalstroom van vernieuwing van straten en pleinen, van gebouwen en mensen.

Het contrast met Suburbia, dorpen die vaak tegen wil en dank verkavelingen geworden zijn, wordt groter. En dat is een risico. Ze weten het niet altijd van elkaar, maar stad en rand hebben elkaar nodig als een stel dat dagelijks bakkeleit dat het een lieve lust is; maar neem de ene helft weg en de andere kwijnt weg.

:: Uit: Sven Gatz, Bastaard - Het verhaal van een Brusselaar, uitg. Meulenhoff/Manteau, 224 blz., 19,95 euro