Ganshoren, zien en zwijgen

Met wuivende handen, zonder geluid, werd er vrijdag geapplaudisseerd bij de inhuldiging van de poëtische brug Charneca & Memória (Drasland & Herinnering) van Filip Van Dingenen en Paulo Teixeira. Zalig, zo bleek onder de vele aanwezigen, voor onze overprikkelde oren.

D e achtste installatie van Vers Brussel - Poëzie in de stad van het internationaal literatuurhuis Passa Porta liep nogal wat vertraging op, zegt zakelijk coördinator Marq Willems: "Het was wachten tot Leefmilieu Brussel het water- en overstromingsgebied van het moeras van Ganshoren, Natura 2000-gebied, heraangelegd had. Ook in het broedseizoen konden we moeilijk met een fanfare komen opzetten. Maar stil moeten zijn, bracht op ideeën."

Wandelen langs de Molenbeek tussen erehagen van fluisterende kinderen bijvoorbeeld, wat het landschap een mysterieuze toets gaf. Ook de kunstenaar Filip Van Dingenen uit Vorst nodigt op zijn brug, een eikenhouten platform (gerealiseerd door Recyclart), uit om even op te gaan in de omgeving: "Drasland & Herinnering, dat de Portugese dichter Teixeira in situ schreef, leest als een wandeling van de basiliek van Koekelberg, via het kasteel de Rivieren, Home en Sorbeboomplein, naar het moeras van Ganshoren. Maar ook als een wandeling van stad naar platteland, en van vroeger naar nu, en omgekeerd. Dat was voor mij de voorzet om te werken rond overgangen, en een brug is een symbool dat overal ter wereld begrepen wordt."

Het gedicht is in het Portugees, Frans en Nederlands te lezen bij een functionerende panoramakijker, zodat u kan inzoomen op koekoeksbloem of ringslang, maar ook op de herinneringen uit het gedicht. Zou je van hieruit ook bewoners in de sociale woonblokken, aan hun "vensters breed als etalages" kunnen spotten? In de video die Van Dingenen eerder maakte rond het gedicht, keken ze verbaasd toe toen ze een ruiter, Sint-Martinus, uit het moeras zagen opduiken.

Tussen de altijd rustende bewoners van het nieuwe kerkhof van Ganshoren en de bewoners levend en wel in de woonblokken waant de toeschouwer zich in een schilderij, volgens Van Dingenen: "Het is een motief bij Caspar David Friedrich, de man die in het landschap staat en naar het landschap kijkt, meestal afgebeeld van op de rug. Zo voorzag ik ook een zitbankje bij het curatorencollectief Komplot, waarbij de toeschouwer kon kijken naar het industriële landschap van de Wielemans-Ceuppenscollectie."

Met Kasterlinden in zee
De brug ligt op de tweede stilteroute van Bessst (Brussel, erfgoed en stilte) van de vzw Waerbeke, gesteund door VGC-collegelid voor Cultuur Bruno De Lille. "Een van de routes die als in een spinnenweb vertrekken van de rand van het gewest naar het centrum", zegt projectleidster Christel Dusoleil: " Het zijn alternatieve routes waar je nog kan... verwijlen. Aan Brukselbinnenstebuiten vroegen we een traject uit te tekenen van aan het UZ van Jette via het Laarbeekbos over de brug in het moeras van Ganshoren tot het centrum van Brussel. Via de website van Bessst kan je je favoriete stilteplekje aangeven."

De nieuwe stilteroute werd ingewandeld met een zwierige choreografie door jongeren met een gehoorstoornis. "Dat is de zware helling, en dat de zee met de Rivièra-achtige gebouwen uit Teixeira's gedicht," zegt Jeroen Baeyens van gemeenschapscentrum De Zeyp die de leerlingen van de school Kasterlinden uit Sint-Agatha-Berchem begeleidde: "Met kunst of dans geven we hen een manier om zich uit te drukken. Volgend jaar zullen ze met professionele dansers het project verder uitwerken." Een voorproefje was te zien in De Zeyp met Appearance, een korte dansvoorstelling gebaseerd op het gedicht Spectre de la Rose van Theophile Gautier.

Met de hulp van een tolk konden we een gesprek voeren met Bert Berghmans, een dove begeleider van Kasterlinden: "Voor doven en slechthorenden is er gelukkig steeds meer aandacht, bijvoorbeeld op festivals waar de muziek vertaald wordt, en ook dit project is een goed voorbeeld van integratie. Toch voelen dove jongeren zich nog vaak geïsoleerd. Misschien geen slecht idee om horende kinderen vanaf het eerste leerjaar minstens het vingeralfabet aan te leren?" Teixeira's gedicht vindt Berghmans visueel erg mooi. Ter illustratie gebaart hij 'verval' en op de manier waarop huisjes zich onder zijn handen plooien, merk je hoe poëtisch gebarentaal is.
De Nederlandse vertaalster Irène Koenders vond het ook een mooi, maar moeilijk gedicht: "Typisch Teixeira om parlando, kijk maar naar zijn uitnodiging voor een tartine met plattekaas en een frisse lambiek, te mengen met zware symboliek. Jagen, de jachthoorn, de ronddobberende ganzen... pas achteraf zag ik dat dat natuurlijk naar Ganshoren verwijst. Charneca betekent moeras, maar drasland vond ik een mooier woord." Hore (moeras) & Herinnering had ook nog gekund.