In gesprek met Aïda Kazarian: 'Drijvend op emotie'

"In 1997 is de man van een hartsvriendin onverwachts overleden. Ik wou voor haar een tableau maken om te helpen in het rouwproces. Maar ik mocht proberen wat ik wilde, het resultaat stelde me teleur. Tot ik in een opwelling besloot om alleen nog mijn vingers te gebruiken. Ritmisch." De Armeense kunstschilderes Aïda Kazarian is lid van de Académie Royale de Belgique. Schilderen met de vingers in rechtstreeks contact met het canvas is haar handelsmerk geworden.

H et atelier: hoge plafonds, mooi licht, maagdelijk witte muren. Prominent: een monumentaal abstract doek, waarin paars de toon zet. Een doek dat een hommage wil brengen aan de moed van de mensen van Fukushima. Een doek waarvan de perceptie verandert naargelang van de afstand tot the eye of the beholder.

"Tijdens het scheppingsproces maak je voortdurend keuzes. Je doet iets, de verf geeft iets terug. Het is een dialoog. Je begint met een bepaalde bedoeling, maar het resultaat kan helemaal anders uitdraaien dan wat je voor ogen had. Soms ben ik het die dirigeer, soms ook niet."
"De warme herinneringen aan het mooie ambacht van mijn ouders - het restaureren van oosterse tapijten - spelen een grote rol in mijn werk. Dat ben ik maar bij toeval gaan beseffen. In mijn vorige atelier, thuis, keek ik uit op mooie tuinen. De meeste van mijn doeken die er stonden, waren lichamen, naakt of gekleed. Geïnspireerd door de kleurenpracht van de tuinen ben ik op een dag die tableaus gaan overschilderen, met de impressies van de kleuren die mijn netvlies streelden. Tijdens dat proces heeft iemand me de opmerking gemaakt dat ik altijd van rechts naar links en van links naar rechts werkte. Dat ik eigenlijk hetzelfde deed als de mensen die oosterse tapijten vervaardigen of restaureren. Van toen af ben ik het bewust blijven doen - maar niet altijd: soms gun ik mezelf toch de luxe van wat meer vrijheid."

Jo Delahaut
Het is alsof Kazarian met deze manier van schilderen hulde brengt aan haar vader en moeder, die niet lang na het einde de Tweede Wereldoorlog hier in Brussel hun atelier openden.

"Mijn vader was soldaat in het Sovjetleger. Na de oorlog heeft hij zijn uniform afgegooid; hij verkoos in België te blijven. Mijn moeder is geboren in Frankrijk. Een kind van de Armeense migratie na de genocide op het Armeense volk tijdens de Eerste Wereldoorlog in de nadagen van het Ottomaanse Rijk. Daar, in een voorstad van Parijs, hebben ze elkaar leren kennen. Op een bal voor Armeense migranten. En later is moeder vader gevolgd naar Brussel."

"Thuis leefden we echt wel in een cocon, in ons eigen universum. We spraken Armeens. De muren waren gesierd met iconen, oosterse tapijten waren alom aanwezig. Net als het zingen van mijn moeder. Omgeven door liefde was ik. Omgeven door kleuren, ook: van de iconen, van de tapijten. Ik hield echt van het lichamelijke contact met de tapijten. Erover rollen, er met de hand over strijken om de kleuren te doen veranderen. Mijn paradijsje: ik heb er tot mijn zesde met volle teugen van kunnen genieten. Pas toen ben ik voor het eerst naar school gegaan. En ik mocht dan wel nog geen Frans spreken, me aanpassen was geen enkel probleem. Ik was een kind zoals alle andere, kunstenaar worden kwam toen nog niet in mij op."

Dat laatste veranderde in het lyceum van Elsene. "Twee leerkrachten hebben daar een hand in gehad. Mijn tekenlerares, Berthe Dubail, en mijn lerares Frans, die getrouwd was met Jo Delahaut, befaamd vertegenwoordiger van de geometrische abstractie. Al in het eerste jaar troonden die twee dames ons mee naar een tentoonstelling van Delahaut.

De abstracte benadering van de schilderkunst, de kleuren die je in het gezicht sprongen: het was een revelatie voor het meisje van twaalf dat ik was. Het is ook mee bepalend geweest voor de weg die ik later zou kiezen. Het besef was er nog niet, maar het zaadje was gestrooid. En toen ik het in het vierde jaar van het lyceum moeilijk begon te krijgen, heeft Berthe Dubail me de raad gegeven om voor een artistieke richting te kiezen. In Bischoffsheim. Het theoretische gedeelte was er veel minder moeilijk dan aan het lyceum, we kregen veel kunstpraktijk. Daar ben ik helemaal opengebloeid."

Monumentaal
Toch is Kazarian in eerste instantie niet verder gegaan met haar kunstopleiding: ze koos al snel voor een leven als echtgenote en moeder. Schilderen werd min of meer een hobby.

"Ik ben heel jong getrouwd. Niet zozeer omdat ik wilde trouwen, wel omdat ik bij de man wilde zijn die mijn hart had gestolen. En in mijn milieu kon dat niet zonder boterbriefje, samenwonen was des duivels."

"Ik zat aan de haard, hij studeerde voor arts. Onze liefde werd al snel bezegeld met twee kinderen. Een zoon, Araz, en een dochter, Céline, die geboren is New York, waar mijn man een specialisatie volgde. Maar ik ben wel altijd blijven schilderen, als autodidacte. Ik heb er bovendien een coup de foudre gehad, vergelijkbaar met mijn kennismaking met het werk van Jo Delahaut: de ontdekking van abstracte Amerikaanse kunstenaars als Barnett Newman, Jackson Pollock en Mark Rothko. Abstracte werken op monumentaal canvas. Kunstwerken die een mens zich nietig doen voelen, kunstwerken waarin je als het ware helemaal kunt binnentreden en verdrinken."

"Na onze terugkeer naar Brussel voelde ik echt wel de behoefte aan een opleiding met een stevige basis en heb ik me ingeschreven aan de Academie voor Schone Kunsten. De opleiding was interessant, de interactie met andere studenten en andere schilders was zo mogelijk nog interessanter. Ik heb ook twee keer geluk gehad op het juiste moment: bij mijn afstuderen kwam er net een plek vrij voor een assistent; op het einde van mijn driejarige mandaat als assistente kwam er een plaats vrij voor een docent in de middelbare afdeling van de academie. Voorheen was het nooit bij mij opgekomen om les te gaan geven, en toch heb ik er geen seconde spijt van gehad dat ik toen heb toegehapt."

"25 jaar lang heb ik het met hart en ziel gedaan, dat lesgeven. Niet in het minst omdat ik mijn leven verrijkt voelde door het contact met jonge studenten. Zij leerden van mij, ik leerde van hen. Ik kon mijn passie doorgeven en kreeg er tegelijkertijd veel voor terug. En geef toe, wat is er mooier dan jonge mensen die hun eerste onzekere stappen zetten, hun potentieel te helpen ontdekken?"

Verrijkend
Het lesgeven gaf Kazarian genoeg vrije tijd om haar weg te zoeken als artieste. Die ontwikkeling heeft geleid tot erkenning en, in 2005, tot lidmaatschap van de Académie Royale de Belgique. "Voor mij was dat een mooie bekroning van het parcours dat ik heb afgelegd. Spijtig alleen dat mijn moeder het niet meer heeft mogen meemaken. Een bekroning, en tegelijk de bron van ongelooflijk veel interessante ontmoetingen met mensen uit de meest uiteenlopende disciplines. Verrijkend op professioneel vlak, verrijkend op persoonlijk vlak."

"Het is een van de vele dingen die België en Brussel me hebben gegeven. Ik ben hier geboren, ik ben hier opgegroeid, ik hou van mijn leven hier. In Parijs, waar de familie aan moeders zijde woont, is het alsof je midden in de ratrace zit. Vergeleken daarmee is Brussel een huiskamer. En tegelijkertijd lopen hier mensen van over heel de wereld rond en is er een ongelooflijk rijk cultuurleven."

"En ook al is Brussel het hart van Europa, toch blijft het leven hier menselijk en betaalbaar. Het is een constellatie waarin ik me veel beter thuis voel dan wat New York me bood. Het wonen daar, het onderwijs, de gezondheidszorg: allemaal peperduur. Het publieke onderwijs was een ramp, privéscholen waren onbetaalbaar. De sociale verschillen zijn ook veel te groot naar mijn zin. Voor mij haalt een maatschappij haar waarde uit de kansen die ze biedt op een deftige toekomst aan iedereen. En dat vond ik in New York allerminst. Het was een sociaal slagveld. Daarbij vergeleken zijn Brussel en België een klein paradijs."