Gevangenen schrijven verhalen voor hun kroost: ‘Mijn kind zit ook een beetje in de gevangenis'

Acht jonge vaders uit de gevangenis van Sint-Gillis schreven verhalen voor hun kinderen. Hun kroost krijgt pas deze week de afgemixte audiotape mee naar huis, maar het publiek kon al kennismaken met de sprookjes via de klankinstallatie ‘Papa vertelt/raconte’ op Supervlieg/Supermouche. Dat die buitenwereld ze hoort, is belangrijk. “Ik wil tonen dat wij niet alleen criminelen zijn, maar mensen met creatieve ideeën.”

D e gevangenis van Sint-Gillis heeft met zijn zes meter hoge buitenmuren en spitsboogvormige toegangspoort iets weg van een middeleeuwse burcht. Dat papa in het kasteel werkt, is dan vaak zelfs nog een aannemelijk fabeltje waarmee papa’s in detentie hun kinderen eventjes kunnen troosten.
Justien Deprez van CAW Brussel leidt ons door de recent gerenoveerde gevangenisvleugels, die samen een ster vormen. Op het einde van een van de lange gangen schijnt veel licht. “Daar is de gevangenisbibliotheek,” wijst een medewerker van de gemeentelijke Nederlandstalige bibliotheek van Sint-Gillis, waaronder de gevangenisbibliotheek sinds januari sorteert. “En ernaast ligt de isoleercel,” weet ze ook.

Dierenverhalen
Een viertal bibliotheekmedewerkers zijn hier op bezoek voor de apotheose van Sst papa vertelt/raconte, een samenwerkingsproject tussen de bib, de gevangenis en De Rode Antraciet, een vzw die activiteiten en opleidingen organiseert in Vlaamse en Brusselse gevangenissen. Voor Sst papa vertelt/raconte schreven acht gedetineerden verhalen aan hun dochters en zonen. Vier van hen zijn aanwezig voor de presentatie. Vier anderen moeten verstek geven: één gevangene is intussen op vrije voeten, een andere moet naar het ‘paleis’ (het justitiepaleis, KV), en twee anderen zijn aan het werk in Prefab, het werkatelier in de gevangenis van Sint-Gillis.

Na acht intensieve schrijfsessies van twee uur leverden de acht gedetineerden geen filosofisch diepgaande mieren- en eenhoornverhalen à la Toon Tellegen af. Maar de avonturen van Breksa en Zeta het hondenduo, Junior de groene vogel, Tom de reizende hond of Jumper de koppige circuspony kunnen kinderoren zeker bekoren.

De vertelvorm is vaak eenvoudig en daardoor enigszins puur. De haperende welsprekendheid waarmee de papa’s ze nadien zelf inlazen op een klankband, maakt de luisterverhalen bij momenten aandoenlijk.

“Het was aanvankelijk de bedoeling om een puur auditief project te maken,” vertelt Jochem Devens, die het schrijfatelier begeleidde. “maar ik zag dat velen onder hen ook visueel wilden werken, dus hebben sommigen er ook illustraties bij gemaakt.” Brainstormsessies en een stapel kinderboeken moesten de creativiteit doen opborrelen. Zit creatief talent niet diep verborgen bij iemand die 24 uur doorbrengt tussen grijze en grauwe gevangenisgangen? “Bij sommigen niet, bij anderen wel. Het gevangeniswezen is natuurlijk wel een systeem waar alles voor iemand beslist wordt: wanneer hij of zij opstaat, wanneer hij of zij wandelt, een douche neemt, enzovoort. Wij vragen dan ineens om zelf iets te presteren. Sommige gevangenen vinden dat een verademing, anderen hebben er minder behoefte aan.” Naast het creatieve, speelde ook het sociaal contact mee, legt Jochem uit. Deelnemers kenden elkaar niet, omdat ze in andere vleugels verblijven.

Stoom afblazen en bijscholing
Pieter* (26) heeft een dochtertje van vier. Hij heeft haar al twee jaar niet gezien door onenigheid met zijn ex-vrouw. Sinds vier maanden zit hij ‘binnen’. “Mijn dochter kent mij haast niet meer. Dat is hard.” Waarom hij besliste deel te nemen aan de schrijfcursus? “Op een dag kregen we een brief onder onze celdeur geschoven. Daar stond alles op uitgelegd. Ik heb mijn naam, cel en opsluitingsnummer op het formulier ingevuld, en voilà.” Pieter zit al voor de tweede keer achter de tralies. “Ik heb al twee jaar van mijn leven verloren.” Hij heeft besloten om het tij te doen keren, en zich zoveel mogelijk bij te scholen. “Ik heb hier binnen de gevangenismuren al drie certificaten behaald: ‘hoe leren solliciteren’, ‘basiscommunicatie’ en ‘conflictoplossing’.”

Hassan (30) schuift zijn stoel dichterbij. Hij is vader van twee meisjes, van twee en vier. Zijn vrouw komt hem drie keer per week bezoeken samen met de kinderen. “Ik mis de opvoeding en het samen dollen. Ik reken op hun mama.” Een kinderverhaal schrijven, was niet het eerste van zijn zorgen. Financiële beslommeringen des te meer. “Maar het lucht toch op.”

Hassan wil de detentieschade zoveel mogelijk beperken. Hij zit al twee jaar achter tralies, en om het uit te houden, heeft hij voor zichzelf een plan opgesteld. “Ik probeer zoveel mogelijk deel te nemen aan de dagelijkse wandeling, sportactiviteiten, creatieve ateliers, lezen… Zo blijf ik tenminste van de medicatie, en al zeker van de drugs af. Mocht ik dat niet doen, kom ik hier buiten als een man van vijftig.”

Gevangenen moeten tijdens hun detentiejaren voldoende stoom kunnen afblazen via een gevarieerd cursusaanbod, beaamt Jelle Miechielsen. “Daar komen positieve dingen uit voort.” Hij werkt als cultuur- en sportfunctionaris voor de Vlaamse Gemeenschap, verbonden aan De Rode Antraciet. Miechielsen is pas in 2012 aan de slag gegaan in de gevangenis van Sint-Gillis. “We komen van ver,” zegt hij. In 2003 is immers veel van het vrijetijdsaanbod stilgelegd na enkele incidenten.

Intussen kunnen gedetineerden van alle vleugels zich inschrijven voor het sportaanbod. Dat groeit dus gestaag, maar de vraag is nog steeds groter dan het aanbod. Momenteel kunnen 75 gevangenen eenmaal per week fitnessen. Dat heeft te maken met de capaciteit, maar ook met het beschikbare gevangenispersoneel om gevangenen te begeleiden. “De wachtlijst telt 250 gevangenen. Soms moeten mensen vijf à zes maanden wachten voor ze kunnen sporten,” aldus Miechielsen.

Ook het aantal culturele activiteiten voor de gevangenen in Sint-Gillis groeit stilletjes aan. Sarah Michielsen, de door de gemeente aangestelde deeltijdse bibliotheekmedewerker in de gevangenis, stuurt dat culturele cursusaanbod mee.

Statement
De gevangen en begeleiders besluiten de presentatie met een stevig applaus voor zichzelf. Meedoen aan Sst papa vertelt/raconte geldt voor velen ook als statement. “Ik wil aan de buitenwereld tonen dat wij niet alleen criminelen zijn, maar dat we meer waard zijn, dat we ideeën hebben. Dat we niet alleen stommiteiten begaan, maar dat we ook best veel interessante kunnen bereiken mits begeleiding van goede leraren,” zegt Pieter. Zijn medegevangenen vallen bij. “Ik heb ontdekt dat we dat kunnen. En het is belangrijk vreugde te schenken aan kinderen. Dat voelt als een overwinning,” zegt Fouad. Hassan gaat ervoor rechtstaan. “Ik wil iedereen bedanken voor deze kans. We hebben het hier niet gemakkelijk. Wat we hier beleven, is zwaar. Je zou kunnen zeggen dat niet enkel ikzelf, maar ook mijn familie en kinderen in de gevangenis zitten. En ik wil ook mijn collega-gevangenen bedanken. Ik hoop dat we hier snel uit geraken.”

*Wegens privacyredenen werden de namen van gevangenen gefingeerd.

De verhalen van ‘Sst papa vertelt/raconte’ zullen op 26 september te beluisteren zijn op het Betlehemplein in Sint-Gillis.