Gevangenisdirecteur Peter Pletincx: 'Justitie is politiek'

De nieuwe vleugel van de gevangenis Sint-Gillis blijkt, een maand na ingebruikname, geen oplossing te zijn voor de overbevolking in de Brusselse gevangenissen. "Het aanzuigeffect van nieuwe cellen heeft voor honderd nieuwe gedetineerden, vooral van buiten Brussel, gezorgd," stelt Peter Pletincx. Die uitspraak maakt duidelijk dat één nieuwbouw in Haren de overbevolking in Vorst en Sint-Gillis amper zal ontlasten.

O nder impuls van minister van Justitie Annemie Turtelboom (Open VLD) trekken alle politieke partijen aan één zeel als het om meer korte strafuitvoeringen gaat. "De ministerraad gaat half juli het nodige budget bespreken, en de minister zal een visie en stappenplan ontwikkelen," zegt haar woordvoerder.
We laten criminoloog Peter Pletincx, eerder directeur in Vorst, nu adviseur-directeur in Sint-Gillis, aan het woord. Pletincx hielp destijds het systeem voor elektronisch toezicht mee ontwikkelen en werkte als assessor penitentiaire zaken in de strafuitvoeringsrechtbank van Brussel. Hij stond aan de wieg van Justitieel Welzijnswerk Brussel. Zijn klok binnen de gevangenis tikt anders dan de bel waarmee politici luiden in de aanloop naar de bouw van de gevangenis van Haren.

Zal Haren de druk van de ketel halen?
Peter Pletincx: "Haren zal het probleem van de overbevolking niet oplossen, en ook het huidige personeelstekort niet. Het is een criminologische wetmatigheid dat je voor elke cel die je bouwt, twee gedetineerden krijgt. Wat nu hier in Brussel gebeurt, toont dat goed aan. Vorige maand ging in Sint-Gillis de nieuwe vleugel open. Toen zat Vorst aan ruim zevenhonderd gedetineerden, en wij aan 620. Iedereen dacht dat Vorst door onze capaciteitsuitbreiding van honderd plaatsen wat ademruimte zou krijgen. Maar wat blijkt? Er zitten nu 710 gedetineerden in Vorst en straks 750 in Sint-Gillis. De oorzaak is dat het aantal personen die onder aanhoudingsmandaat geplaatst werden, is toegenomen. Dus die honderd nieuwe plaatsen werden zo goed als allemaal van buitenaf opgevuld, gewoon door het aanzuigeffect van nieuwe cellen."

Met de regelmaat van een klok protesteert het personeel in Vorst, en Sint-Gillis doet niet minder moeilijk. Biedt de politiek geen antwoord op uw problemen?
Pletincx: "Het probleem van Justitie is dat het lang wachten bleef op een visie op het gevangeniswezen. Voormalig minister Stefaan De Clerck (CD&V) was met zijn Oriëntatienota strafbeleid en gevangenisbeleid de eerste die na de wet-Lejeune van 1888 een globale visie op detentie uitschreef. Inmiddels is die tekst goed twintig jaar oud. De heisa na de affaire-Dutroux heeft gemaakt dat De Clerck zijn ideeën niet heeft kunnen uitvoeren. Sindsdien hebben we een opeenvolging van ministers gehad, uit verschillende partijen, wat de noodzakelijke hervormingen ernstig vertraagd heeft."

Hoe moet Justitie dan te werk gaan, vindt u?
Pletincx: "Ik doe geen politieke uitspraken. Er zullen altijd twee sporen zijn in België: beleid en politiek. Penitentiair beleid is altijd ook 'politiek' beleid, omdat er constant naar een politiek compromis moet worden gezocht. Syndicale druk en publieke opinie spelen daarin ook hun rol. Zo werkt het hier, terwijl in Groot-Brittannië en Nederland de administratie een beleid ontwikkelt en vandaaruit in dialoog gaat met de minister, die beslist. Ons systeem staat een langetermijnvisie op detentie in de weg."

De gevangenisdirectie kan toch een visie en een rapport voorleggen?
Pletincx: "Wat is onze inbreng? De middelen worden centraal aangestuurd vanuit het hoofdbestuur. Wij beslissen niet zelf over budget of personeel. Inhoudelijk kunnen we wel een visie uitwerken, al heeft die doorgaans budgettaire consequenties, waarvoor je dan opnieuw in dialoog moet treden. En in tijden van besparingen is hiervoor weinig ruimte."

Horen we daar frustratie?
Pletincx: "Het zorgt alleszins voor heel wat druk op het gevangeniswezen. Elk kwartaal wordt een nieuw record in bezetting gebroken. En het specifieke hoofdstedelijke publiek maakt de uitdaging er niet kleiner op. Brussel is een internationaal knooppunt, ook wat criminaliteit betreft. We zien hier een serieuze toename van zware delinquenten, zoals Oost-Europese dievenbendes en georganiseerde misdaad."

Geldt in Sint-Gillis de filosofie nog dat 'eens vastzitten hem goed zal doen'?
Pletincx: "Als je met een gevangene tijdens de detentieperiode niets doet, dan zal die er niet beter uitkomen, integendeel. De compensaties die hij nadien wil, zullen groot zijn, de frustratie en de woede navenant. Resocialisatie is, naast het garanderen van de maatschappelijke veiligheid, een belangrijke functie van het gevangeniswezen, zeker ook inzake veiligheid achteraf in de samenleving. Maar: dat kost geld en personeel."
"We moeten er dus voor zorgen dat er geïnvesteerd wordt in die reïntegratie, omdat het de samenleving ook beveiligt na de straftijd. Het huidige aanbod voor gevangenen is veel te beperkt om dit voor iedereen mogelijk te maken."

Heeft de PSD (Psychosociale Dienst) voldoende slagkracht? Die diensten staken deze week.
Pletincx: "Bij onze PSD werken een vijftiental mensen: psychologen, psychiaters, maatschappelijk werkers. Dat is meer dan de helft te weinig voor een totaal van 740 gedetineerden, van wie er bijna vierhonderd veroordeeld zijn tot een straf van meer dan drie jaar. Er is personeel te kort om voor elk van deze gedetineerden een dossier op te maken. Daardoor loopt de behandeling door de strafuitvoeringsrechtbank serieuze vertraging op. En vertragingen komen het probleem van de overbevolking niet ten goede."

Dan lijkt de uitbouw van het elektronisch toezicht een goed alternatief?
Pletincx: "Op dit moment staan er minder dan duizend gedetineerden onder elektronisch toezicht. En als directeur in Sint-Gillis stel ik vast dat het in Brussel gemiddeld zeven à acht maanden duurt vooraleer iemand een enkelband krijgt. Gedurende die periode loopt die persoon wel vrij rond, natuurlijk. Die wachttijd is veel te lang. Voor elke gedetineerde die je vrijlaat, is er een risico dat die opnieuw strafbare feiten pleegt. (Er zijn geen betrouwbare statistieken over recidive in België, red.) En wat als die persoon op een Luiks plein mensen gaat neerknallen?"

Ook Europa kijkt al met argusogen naar hoe we het Brussels gevangeniswezen doen draaien.
Pletincx: "Er zijn algemene Europese regels die België niet haalt, zoals één man op één cel (de norm in Haren wordt twee man per cel, red.). Europa gaat meer kwaliteitseisen stellen inzake leefomstandigheden in de gevangenis. Dat het Folter­comité onlangs in Vorst langskwam, is op zijn zachtst gezegd een teken aan de wand voor de Europese hoofdstad. België mag daar niet trots op zijn."